معنای «رجـال مذهبی و سیاسی» در پرتو نظریات تفسیری قانـون اساسـی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده زن و خانواده

چکیده

در مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی آمده است که دربارة ریاست‌جمهوری زنان - حتی میان فقها - اختلاف‌نظر بوده است؛ ازاین‌رو در قانون اساسی از عبارتِ مجمل «رجال مذهبی و سیاسی» استفاده شد ـ تا به قول شهید بهشتی ـ بعد‌ها قانون اساسی به بن‌بست کشیده نشود. هرچند عبارت یادشده ظرفیت تفاسیر مختلفی دارد؛ اما درعمل شورای نگهبان با تأیید صلاحیت نکردن زنان برای نامزدی انتخابات ریاست‌جمهوری، از یک نظریة تفسیری خاص حمایت کرده است. در این نوشتار، قصد ندارم به نزاع‌های فقهی مربوط به جواز یا عدم جواز ریاست‌جمهوری زنان بپردازم. آنچه برایم اهمیت دارد، اثبات این ادعاست که فارغ از وابستگی شورای نگهبان به هر‌یک از گرایش‌های تفسیری، عبارت «رجال مذهبی و سیاسی» شامل زنان نیز می‌شود. برای اثبات این ادعا تلاش می‌کنم با اصول مسلّم و پذیرفته‌شده نزد هریک از نظریات تفسیری به فهم و تفسیر عبارت «رجال مذهبی و سیاسی» بپردازم. نظریات تفسیری موردمطالعه در این نوشتار که گاهی از آنها به عنوان «مکاتب تفسیری» یاد می‌شود، عبارت‌اند از: نص‌گرایی، قصد‌گرایی، هدف‌گرایی و مکتب تفسیر پویا که از رایج‌ترین نظریات تفسیری در تفسیر قانون اساسی قلمداد می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آصفی، محمدمهدی؛ «زن و ولایت سیاسی و قضایی»؛ فقه اهل‌بیت:، س11 ، ش42، 1384، ص47-100.
  2. آقاپیروز، علی؛ بررسی فقهی مدیریت زنان در مناصب سیاسی؛ تهران:‌ سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1397.
  3. ابراهیمی، مهدی و محمدجواد رضایی‌زاده و محمد بهادری جهرمی؛ «بایسته‌های نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»؛ پژوهش‌نامة حقوق اسلامی، س22، ش2، 1400، ص583-604.
  4. ابن­شهید ثانى، حسن بن زین‌الدین؛ معالم الدین و ملاذ المجتهدین؛ چ9، قم: دفتر انتشارات اسلامی، [بی‌تا].
  5. ارسطا، محمدجواد؛ «فتوای معیار در قانون‌گذاری»؛ فقه حکومتی، س4، ش7، 1398، ص55-81.
  6. اصفهانی، محمدحسین؛ الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیه؛ چ1، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه، 1404ق.
  7. اصفهانی، محمدحسین؛ بحوث فی الأصول‏؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1409ق‏.
  8. ایزدهی، سیدسجاد؛ «نقد و بررسی ریاست‌جمهوری زنان»؛ فقه و سیاست، س1، ش1، 1399، ص7-32.
  9. بهشتی، سیدمحمد؛ مبانی نظری قانون اساسی؛ تهران: بقعه، 1378.
  10. پژوهشکدة شورای نگهبان؛ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ به همراه نظرات تفسیری شورای نگهبان؛ تهران: پژوهشکدة شورای نگهبان، 1400.
  11. پورمحمدی، رضا و حسین سیمایی صراف؛ «جایگاه تاریخ تقنینی در تفسیر حقوقی»؛ مجلة حقوقی دادگستری، س87، ش122، 1401، ص21- 45.
  12. پورمحمدی، رضا و حسین سیمایی صراف؛ «ضوابط استناد به تاریخ تقنینی در تفسیر حقوقی‏»؛ مطالعات حقوق عمومی، س55، ش2، 1402، ص579- 599.
  13. پورمحمدی، رضا و رحیم نوبهار؛ «استناد به عمومات در حل مسائل نوپدید (مطالعة تطبیقی فقه امامیه و حقوق آمریکا)»؛ پژوهش­های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، س9، ش3، 1401، ص64-94.
  14. پورمحمدی، رضا؛ مقدمه­ای بر تفسیر حقوقی؛ چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1402.
  15. تقوی اشتهاردی، حسین؛ تنقیح الأصول (تقریرات درس خارج امام خمینی)‏؛ چ1، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418ق.
  16. حاج عاملی، محمدحسین؛ إرشاد العقول الى مباحث الأصول (تقریرات درس خارج آیت­الله سبحانی)‏‏؛ قم: مؤسسة امام صادق7، 1424ق.
  17. خراسانی، محمدکاظم بن حسین؛ کفایة الأصول؛ چ1، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1409ق.
  18. خویی، سیدابوالقاسم؛ أجود التقریرات (تقریرات درس خارج میرزای نائینی)؛ چ1، قم: مطبعة العرفان، 1352.
  19. روحانی، محمدصادق؛ زبدة الأصول؛ چ2، تهران: حدیث دل، 1382.
  20. سبحانی تبریزی، جعفر؛ اصول الفقه المقارن فیما لا نصّ فیه؛ قم: مؤسسة امام صادق7، 1383.
  21. سبحانی تبریزی، جعفر؛ تهذیب الأصول (تقریرات درس خارج امام خمینی)؛ چ1، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1423ق.
  22. صافی گلپایگانی، لطف­الله؛ بیان الاصول‏؛ چ1، قم: دایرة التوجیه و الارشاد الدینی، 1428ق.
  23. صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364.
  24. طالقانی، اعظم؛ «زنان و ریاست جمهوری»؛ مجلة زنان، ش۳۵، 1376، ص۵.
  25. طاهری اصفهانی، سیدجلال‌الدین؛ المحاضرات (تقریرات درس خارج آیت­الله محقق داماد)؛ اصفهان: مبارک، 1382.
  26. فیاض، محمداسحاق؛ محاضرات فی أصول الفقه (تقریرات درس خارج آیت­الله خویی)؛ قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422ق.
  27. قدسی، احمد؛ أنوار الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله مکارم)؛ قم: مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب7، 1428ق.
  28. قمی، ابوالقاسم؛ القوانین المحکمة فی الأصول‏؛ چ1، قم: إحیاء الکتب الاسلامیّه، 1430ق.
  29. کلانتری، ابوالقاسم؛ مطارح الأنظار (تقریرات درس خارج شیخ انصاری)‏؛ قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1383.
  30. محقق داماد، سیدمصطفی و رضا پورمحمدی و سیدمصطفی حسینی‌نسب؛ اصول فقه تحلیلی؛ قم: بوستان کتاب، 1401.
  31. مدرسی یزدی، سیدمحمدرضا؛ «مصاحبۀ شخصی با نگارنده»؛ 15/11/1400، قم.
  32. مرکز تحقیقات شورای نگهبان؛ مجموعه نظریات شورای نگهبان؛ تهران: نشر دادگستر، 1387.
  33. مزارعی، غلامحسین؛ «تحلیل و مطالعة آرای تفسیری شورای نگهبان در پرتو نظریه­ها و اصول تفسیر قانون اساسی»؛ پایان‌نامة دکتری رشتۀ حقوق عمومی، دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
  34. مشکینی اردبیلی، علی؛ گفتارها و نوشتارها در نشریات و مقدمة کتاب‌ها؛ قم: مؤسسة علمی - فرهنگی دارالحدیث، 1392.
  35. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ چ5، قم: اسماعیلیان، 1375.
  36. موسوی بجنوردی، سیدمحمد؛ مجموعه مقالات فقهی، حقوقی و اجتماعی؛ تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی، 1381.
  37. موسوی خمینی، سیدروح­الله؛ صحیفة امام؛ تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389.
  38. نجفی، سیدمحمد؛ «ولایت زن در کتاب و سنت»؛ پژوهش‌نامة اسلامی زنان و خانواده، س3، ش5، 1389، ص65-102.
  39. نوبهار، رحیم و علی ولایی؛ «واکاوی معیارهای فقهی در ارزیابی صلاحیت نامزدهای انتخابات در جمهوری اسلامی ایران»؛ پژوهش حقوق عمومی، س23، ش73، 1400، ص153-181.
  40. واعظی، احمد؛ هرمنوتیک حقوقی؛ قم: بوستان کتاب، 1399.
  41. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود؛ أضواء و آراء، تعلیقات على کتابنا بحوث فی علم الأصول؛ قم: مؤسسة دایرة‌المعارف الفقه الاسلامی، 1431ق.
  42. هدایت‌نیا گنجی، فرج‌الله؛ «ریاست‌جمهوری زنان؟!»؛ مطالعات راهبردی زنان، س9 ، ش31، 1385، ص26-60.
  43. Aleinikoff, T.; "Updating Statutory Interpretation"; Michigan Law Review, October 1, 1988, v.87, n.1, pp.20–66.
  44. Baker, Paul; Using Corpora in Discourse Analysis; London: New York: Continuum, 2008. http://public.ebookcentral.proquest.com/choice/publicfullrecord.aspx?p=436216.
  45. Barak, Aharon; Purposive Interpretation in Law; Translated by Sari Bashi; Princeton: Princeton University Press, 2005.
  46. Biber, Douglas, Susan Conrad & Randi Reppen; Corpus Linguistics: Investigating Language Structure and Use; Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2012.
  47. Bork, Robert; "Neutral Principles and Some First Amendment Problems"; 47 Indiana Law Journal 1; October 1, 1971, v.47, n.1.
  48. https://www.repository.law.indiana.edu/ilj/vol47/iss1/1.
  49. Bouchard, Ron A.; "Living Separate and Apart Is Never Easy: Inventive Capacity of the PHOSITA as the Tie That Binds Obviousness and Inventiveness in Pharmaceutical Litigation"; University of Ottawa Law and Technology Journal, 2007, v.4, p.1.
  50. Boyce, Madeline; "Ordinary Meaning, a Theory of the Most Fundamental Principle of Legal Interpretation, by Brian G. Slocum"; Osgoode Hall Law Journal, 2015- 2016, v.53, p.1124.
  51. Breyer, Stephen; Active Liberty: Interpreting Our Democratic Constitution; 1st edition. New York: Vintage, 2005.
  52. Bullions, Peter; The Principles of English Grammar: Comprising the Substance of the Most Approved English Grammars Extant, with Copious Exercises in Parsing and Syntax; For the Use of Academies and Common Schools; A New Edition, Revised and Corrected; with an Appendix of Various and Useful Matter; Pratt, Woodford & Company, 1845.
  53. Cooley, Thomas M.; A Treatise on the Constitutional Limitations Which Rest upon the Legislative Power of the States of the American Union; 5th edition. Union, N.J: The Lawbook Exchange, Ltd., 1998.
  54. Dias, Reginald Walter Michael; Jurisprudence; 4th edition. London: Butterworth, 1976.
  55. Dickerson, Reed; "Statutes and Constitutions in an Age of Common Law"; 48 University of Pittsburgh Law Review; January 1, 1987, p773. https://www.repository.law.indiana.edu/facpub/1535.
  56. Easterbrook, Frank; "The Role of Original Intent in Statutory Construction"; Harvard Journal of Law and Public Policy, January 1, 1988, v.11, p.59.
  57. Eisgruber, Christopher L. & Provost Christopher L. Eisgruber; Constitutional Self-Government; Harvard University Press, 2001.
  58. Eskridge, William N.; "Dynamic Statutory Interpretation"; Faculty Scholarship Series, January 1, 1987. https://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/1505.
  59. Eskridge, William N.; Dynamic Statutory Interpretation; Cambridge: Massachusetts: Harvard University Press, 1994.
  60. Fish, Stanley; "Intention Is All There Is: A Critical Analysis of Aharon Barak’s Purposive Interpretation in Law"; Cardozo Law Review, 2008, v.29, n.3, pp.1109–1146.
  61. Fish, Stanley; "There Is No Textualist Position"; San Diego Law Review, May 1, 2005, v.42, n.2, p.629.
  62. Frankfurter, Felix; "Some Reflections on the Reading of Statutes"; Columbia Law Review, 1947, v.47, n.4, pp.527–546.
  63. https://doi.org/10.2307/1118049.
  64. Freund, Ernst; "Interpretation of Statutes"; University of Pennsylvania Law Review, January 1, 1917, v.65, p.207.
  65. Gibbons, John J.; "Intentionalism, History, and Legitimacy"; University of Pennsylvania Law Review, 1991, v.140, n.2, pp.613–645.
  66. https://doi.org/10.2307/3312352.
  67. Greenberg, Mark; "Legal Interpretation"; In The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edited by Edward N. Zalta, Fall 2021. Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2021. https://plato.stanford.edu/archives/fall2021/entries/legal-interpretation/.
  68. Greenberg, Mark; "Legislation as Communication? Legal Interpretation and the Study of Linguistic Communication"; In Philosophical Foundations of Language in the Law, edited by Andrei Marmor and Scott Soames, Oxford University Press, 2011, pp.217–256. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199572380.003.0010.
  69. Hart, Henry Melvin, Albert Martin Sacks, William N. Eskridge (Jr.) & Philip P. Frickey; The Legal Process: Basic Problems in the Making and Application of Law; Foundation Press, 1994.
  70. Hirsch, E. D.; Validity in Interpretation; New Haven: Yale University Press, 1967.
  71. Jellum, Linda D.; Mastering Legislation, Regulation, and Statutory Interpretation; Third edition. The Carolina Academic Press Mastering Series, Durham, North Carolina: Carolina Academic Press, 2020.
  72. Kent, James; Commentaries on American Law; O. Halsted, 1826.
  73. Knapp, Steven & Walter Michaels; "Not a Matter of Interpretation"; San Diego Law Review, 2005, v.42, n.2, May 1, p.651.
  74. Kucera, Henry, W. Nelson Francis, John B. Carroll & W. F. Twaddell; Computational Analysis of Present Day American English; 1St Edition. Providence, RI: Brown University Press, 1967.
  75. Larry, Alexander; "Originalism, the Why and the What"; Fordham Law Review, November 1, 2013, v.82, n.2, p.539.
  76. Larry, Alexander & Saikrishna Prakash; "Is That English You’re Speaking? Some Arguments for the Primacy of Intent in Interpretation"; San Diego Law Review, 2004, v.41, n.3, pp.967–996. https://doi.org/10.2139/ssrn.446021.
  77. Marmor, Andrei; The Language of Law; Oxford, New York: Oxford University Press, 2014.
  78. Marmor, Andrei & Scott Soames (eds.); Philosophical Foundations of Language in the Law; Philosophical Foundations of Law, Oxford: Oxford University Press, 2011. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199572380.001.0001.
  79. McEnery, Tony, Richard Xiao & Yukio Tono; Corpus-Based Language Studies: An Advanced Resource Book; Reprinted, Routledge Applied Linguistics, London: Routledge, 2010.
  80. Michaels, Walter; "A Defense of Old Originalism"; Western New England Law Review, 2009, v.31, n.1, January 1, p.21.
  81. Miller, Darrell; "Constitutional Pronouns"; Duke Journal of Gender Law & Policy, 2020, v.27, n.1, March 6, pp.227–234.
  82. Patterson, Edwin W.; "The Interpretation and Construction of Contracts"; Columbia Law Review, May 1964, v.64, n.5, p.833.
  83. https://doi.org/10.2307/1120825.
  84. Posner, Richard; "Pragmatism Versus Purposivism in First Amendment Analysis"; Stanford Law Review, January 1, 2002, v.54, p.737.
  85. randy; "Women and the Constitution: Where We Are at the End of the Century"; NYU Law Review (blog), August 9, 2018.
  86. https://www.nyulawreview.org/issues/volume-75-number-1/women-and-the-constitution-where-we-are-at-the-end-of-the-century.
  87. Scalia, Antonin & Bryan A. Garner; Making Your Case: The Art of Persuading Judges; West Publishing Company, College & School Division, 2008.
  88. Scalia, Antonin & Bryan A. Garner; Reading Law: The Interpretation of Legal Texts; 1st edition. St. Paul, MN: West, 2012.
  89. Solum, Lawrence B.; "Communicative Content and Legal Content"; Scholarship? Georgetown Law, 2013.
  90. Strauss, David A.; The Living Constitution; Oxford University Press, 2010.
  91. Thibaut, Anton Friedrich Justus; An Introduction to the Study of Jurisprudence: Being a Translation of The; Translated by Nathaniel Lindley; Kessinger Publishing, LLC, 2008.
  92. Webster, Noah; An American Dictionary of the English Language; G. & C. Merriam, 1877.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار