معیار بکارت و ثیبوبت از منظر لغت، فقه و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مرکز تحقیقات زن و خانواده

چکیده

ثیبوبت و بکارت در برخی روایات در موضوع دلیل اخذ شده و با نظر به ابهاماتی که در فهم این دو واژه در میان واژه‌شناسان و به تبع آن فقیهان حاصل شده است، ضرورت بررسی این دو واژه روشن می‌شود. چالش اصلی در این مسئله، معیار تشخیص بکارت و ثیبوبت است؛ یعنی در چه صورت دختر باکره از عنوان بکارت خارج می‌شود و ثیّب به شمار می‌آید و احکام فقهی‌اش تغییر می‌کند. با توجه به کاربرد واژة «بکر» و به‌ویژه ثیّب در سؤالات راویان، لزوم فهم معنای لغوی و عرفی این دو واژه و اهمیت بررسی اینکه آیا معیار ثیبوبت از دیدگاه شرع، همان معیار لغوی است یا نه، روشن می‌شود. اقوال لغویان در معنای بکر و ثیّب، متفاوت است و به تبع، بسیاری از فقها که معیار شرعی در این دو واژه را همان معنای لغوی می‌دانند، دچار اختلاف‌نظر شده‌اند. به نظر می‌رسد با تحلیل دیدگاه لغویان می‌توان به معنای اصلی این دو واژه پی برد تا معانی دیگر به همین معنای اصلی بازگردد. همچنین با بررسی ابواب گوناگون روایی می‌توان فهمید که هرچند در بیشتر مسائل فقهی، معیار لغوی موردپذیرش شرع است؛ ولی در خصوص مسئلة اذن ولیّ در ازدواج باکره، چند دسته روایت وجود دارد که جمع بین آنها، دیدگاه شرع را متفاوت از عرف قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


 
1. قرآن مجید.
2. ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد؛ النهایة فی غریب‌الحدیث والأثر؛ تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی؛ بیروت: دار‌الفکر، [بی‌تا].
3. ابن‌فارس، احمد‌بن‌فارس؛ معجم مقاییس‌اللغة؛ قم: مرکز‌النشر مکتب الاعلام‌الاسلامی، 1404ق.
4. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم‏؛ لسان‌العرب؛ 15ج، ط2، بیروت: دار صادر، 1414ق.
5. بهجت، محمدتقی؛ استفتائات؛ 4ج، قم: دفتر آیت‌الله بهجت‌;، 1428ق.‌
6. بهجت، محمدتقی؛ جامع‌المسائل‌؛ 4ج، قم: دفتر آیت‌الله بهجت;، 1426ق‌.
7. تبریزى، جواد؛ استفتائات جدید؛ 2ج، قم: سرور، 1385.
8. تبریزى، جواد؛ صراط‌النجاة؛ 7ج، قم: دار ‌الصدیقة الشهیدة3، 1385ق.
9. جوهرى، اسماعیل‌‌بن‌حماد؛ الصحاح: تاج‌اللغة وصحاح‌العربیة‌؛ تصحیح احمد عبد‌الغفور عطار‌؛ 6ج، بیروت: دار‌العلم للملایین‌، 1410ق.
10. حر عاملى، محمد‌بن‌حسن‏؛ وسائل‌الشیعه؛30ج، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1409ق.
11. حکیم، محسن‏؛ مستمسک العروة الوثقى؛ قم: مؤسسة دار‌التفسیر، 1416ق.
12. خلیل‌بن‌احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: منشورات‌الهجرة، 1410ق.
13. خمینى، روح‌الله‏؛ استفتائات‌؛ 3ج، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‌، 1422ق‌.
14. خویى، سیدابوالقاسم‏؛ معجم رجال‌الحدیث؛ 23ج، چ3، بیروت: دارالزهرا3، 1403ق.
15. خویى، سیدابوالقاسم‏؛ منهاج‌الصالحین؛ 2ج، چ28، قم: مدینة‌العلم، 1410ق‏.
16. خویى، سیدابوالقاسم‏؛ موسوعة الإمام الخویی؛ 33ج، قم: موسسة احیاء آثار الإمام ‌الخویی، 1418ق.
17. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ المفردات فی غریب‌القرآن‏؛ تصحیح صفوان عدنان داودى‏؛ بیروت: دارالعلم و دمشق: الدارالشامیه‏، 1412ق‏.
18. سبحانی تبریزی، جعفر؛ نظام‌النکاح فی الشریعةالإسلامیة الغراء؛ 2ج، قم: مؤسسة امام صادق7، 1375.
19. سبزوارى، عبد‌الاعلى‌؛ مهذب‌الاحکام؛ تصحیح مؤسسة المنار؛ 30ج، چ4، قم: دفتر آیت‌الله سبزوارى‏، 1413ق.
20. سجادی امین، مهدی؛ اذن ولیّ در ازدواج باکره؛ قم: مرکز تحقیقات زن و خانواده، 1395.
21. سیستانی، علی؛ المسائل‌المنتخبه؛ چ9، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى، 1422ق.
22. شبیری زنجانى، موسى؛ رسالة توضیح‌المسائل؛ قم: سلسبیل‌، 1430ق.
23. شبیری زنجانى، موسى؛ کتاب نکاح؛ 23ج، قم: مؤسسة پژوهشى راى‌پرداز‌، 1419ق‌.
24. شهید اول، محمد‌بن‌مکى؛ القواعد والفوائد؛ تصحیح سید‌عبد‌الهادى حکیم‏؛ 2ج، قم: کتاب‌فروشى مفید، [بی‌تا].
25. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على؛ مسالک‌الأفهام إلى تنقیح شرائع‌الإسلام‏؛ 15ج، قم: مؤسسة المعارف‌الإسلامیه، 1413ق‏.
26. شیخ صدوق، محمد‌بن‌علی‌بن‌بابویه؛ من لایحضره الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‏، 1413ق‏.
27. شیخ طوسی [طوسى، محمد‌بن‌حسن]؛ النهایة فی مجردالفقه والفتاوى؛ چ2، بیروت: دار‌الکتاب العربی، 1400ق‏.‏‏
28. شیخ طوسی [طوسى، محمد‌بن‌حسن‏]؛ الخلاف؛ تصحیح على خراسانى و دیگران؛ 6ج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‏، 1407ق «الف».
29. شیخ طوسی، محمد‌بن‌حسن؛ تهذیب‌الأحکام‏؛ چ4، تهران: دار‌الکتب الإسلامیه، 1407ق «ب».
30. صاحب‌بن‌عباد، کافى‌الکفاة اسماعیل‌بن‌عباد‌؛ المحیط فی اللغة‌؛ 10ج، بیروت: عالم‌الکتاب، 1414ق.
31. طباطبایى کربلایی، ‌على‌بن‌محمدعلی؛ریاض‌المسائل فی تحقیق‌الأحکام بالدلائل (ط. الحدیثه)؛ تصحیح محمد بهره‏مند و دیگران؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:‏، 1418ق‏.
32. طباطبایی یزدى، محمد‌کاظم؛ العروةالوثقى (المحشى)؛ تحقیق احمد محسنى سبزوارى؛ 5ج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1419ق.
33. طریحى، فخرالدین بن‌محمد‏؛ مجمع‌البحرین؛ تصحیح سید‌احمد حسینى‏؛ 6ج، چ3، تهران: کتاب‌فروشى مرتضوى‏، 1416ق‏.
34. عریضى، على‌بن‌جعفر؛ مسائل علی‌بن‌جعفر و مستدرکاتها؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1409ق‌.
35. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف‏؛ تذکرةالفقها (ط. القدیمه)؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا].
36. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف‏؛ خلاصةالأقوال فی معرفةالرجال؛ قم: نشرالفقاهه، 1417ق.
37. فاضل مقداد، مقداد‌‌بن‌‌عبدالله‏؛ نضد القواعدالفقهیه على مذهب‌الإمامیه؛ تصحیح سید‌عبد‌اللطیف حسینى کوه‌کمرى‏؛ قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشى نجفى‏، 1403ق‏.
38. فیض کاشانى، محمد‌بن‌شاه‌مرتضی‌؛ مفاتیح‌الشرائع؛ تحقیق سید‌مهدی رجائی؛ قم: مجمع الذخائرالاسلامیه، 1401ق.‏
39. فیومی، احمد‌بن‌محمد؛ المصباح‌المنیر فی غریب الشرح‌الکبیر؛ قم: مؤسسة دار‌الهجره، 1405ق.
40. قرشى بنابی، على‌اکبر‌؛ قاموس قرآن؛ 7ج، چ6، تهران: دار‌الکتب الإسلامیةه، 1412ق.
41. کلینى، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ 8ج، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق‏.‏‏
42. مجلسى، محمد‌باقربن‌محمدتقی‏؛ بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمةالاطهار:‏؛ چ2، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
43. مجلسى، محمد‌باقربن‌محمدتقی‏؛ مرآة‌العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ تصحیح سید‌هاشم رسولى‏؛ چ2، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1404ق.
44. ‏محقق حلی، جعفر‌بن‌حسن؛ شرائع‌الإسلام فی مسائل الحلال والحرام‏؛ تصحیح عبد‌الحسین محمد‌على بقال‏؛ 4ج، چ2، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1408ق‏.
45. محقق کرکی؛ على‌بن‌حسین‏؛ جامع‌المقاصد فی شرح‌القواعد؛ 13ج، چ2، قم: مؤسسة آل‌البیت:‏، 1414ق.
46. مرتضی زبیدی، محمدبن‌محمد‌؛ تاج‌العروس من جواهر‌القاموس؛ تحقیق علی شیری؛ بیروت: دارالفکر، 1414ق.
47. مظاهری، حسین؛ رسالة توضیح‌المسائل؛ چ13، قم: مؤسسة فرهنگی ـ مطالعاتی الزهرا3، 1387.
48. مکارم شیرازی، ناصر؛ احکام‌النسا؛ قم: مدرسة امام على‌بن‌ابى‌طالب7، 1426ق.
49. مکارم شیرازی، ناصر؛ انوارالفقاهه: کتاب‌النکاح؛ قم: مدرسة امام على‌بن‌ابى‌طالب7‌، 1425ق.
50. نجاشى، احمد‌بن‌على؛ الرجال: فهرست أسماء مصنفی‌الشیعه؛ تصحیح سیدموسى شبیرى زنجانى‏؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‏، 1407ق.
51. نجفى، محمد‌حسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الإسلام؛ تصحیح شیخ عباس قوچانى‏؛ 43ج، چ7، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی‏، 1362.
52. نراقى، احمد‌بن‌محمدمهدی‏؛ مستندالشیعه فی احکام‌الشریعه؛ 19ج، قم: مؤسسة آل‌البیت:‏، 1415ق.
53. نورى، حسین‌بن‌محمدتقی‏؛ مستدرک‌الوسائل ومستنبط‌المسائل؛ بیروت: مؤسسة آل‌البیت:‏، 1408ق.
54. نوری همدانی، حسین؛ رسالة توضیح‌المسائل؛ قم: فکر برتر، [بی‌تا].