ابهام ‌زدایی از تبصره الحاقی به ماده 1130 قانون مدنی ناظر به طلاق قضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی جامعۀ المصطفی العالمیه و استاد حوزۀ علمیۀ قم

چکیده

یکی از عوامل ارادی انحلال نکاح، طلاق است که به طلاق قانونی و قضایی تقسیم می‌شود. قانون مدنی ایران در مواد 1029، 1030 و 1130 قانون مدنی به مصادیق طلاق قضایی پرداخته و در اصلاحات اعمال‌شده در این قانون با الحاق تبصره‌ای ذیل مادة 1130 به تعریف عسروحرج موردنظر مقنن و نیز تنصیص مصادیقی از ‌‌عسروحرج زوجه پرداخته است. این تبصرة الحاقی موجب شده افراط و تفریط در تفسیر موضوع ‌‌عسروحرج تا حدودی برطرف شود؛ لیکن ابهامات دیگری در این راستا برای قاضیان محترم محاکم خانواده پدید آمده است. ازجمله این ابهامات شخصی بودن یا نوعی بودن ملاک قاعدة نفی ‌‌عسروحرج در مصادیق تبصره و نیز امارة قانونی بودن یا فرض قانونی بودن این مصادیق است. همچنین روشن نشده اگر منشأ ‌‌عسروحرج زوجه، خود او باشد و نه زوج، آیا امکان اعمال قاعده در طلاق قضایی خواهد بود یا نه؟ از سویی مصادیق پنج‌گانة ترک زندگی، اعتیاد مرد به مواد مخدر یا الکل، محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر، سوء‌رفتار مستمر زوج و ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری، خود دچار ابهاماتی است. در این نوشتار به این نتیجه رسیده‌ایم که مصادیق ذیل تبصرة یادشده امارة قانونی است و حرج ناشی از خود زوجه نیز می‌تواند موجب ترتب آثار حرج بر او باشد و نیز دیگر ابهامات مورداشاره تفسیر شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ‌‌ابن‌اثیر، مبارک ‌بن ‌محمد الجزری؛ النهایة؛ ج3، بیروت: المکتبة العلمیه، 1399ق.
  3. ‌‌ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامى، 1401ق.
  4. ‌‌ابن‌براج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز؛ المهذب؛ ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
  5. ‌‌ابن‌حمزه الطوسی، محمد ‌‌بن ‌علی؛ الوسیله الی نیل الفضیله؛ قم: منشورات مکتبة آیت‌الله العظمى المرعشی النجفی، 1408ق.
  6. ‌‌ابن‌زهره حلبى، حمزة بن على حسینی؛ غنیة النزوع الى علمی الاصول والفروع؛ قم: مؤسسة امام صادق7، 1417ق.
  7. ‌‌ابن‌فارس، احمد بن زکریا؛ معجم مقائیس اللغة؛ قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
  8. ‌‌ابن‌قیم الجوزی، محمد بن ابی‌بکر؛ زاد المعاد؛ 5ج، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1415ق.
  9. ‌‌ابن‌منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ 15ج، بیروت: دار التراث عربی، 1408ق.
  10. ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله؛ معجم الفروق اللغویه؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم، 1412ق.
  11. اصفهانی، ‌‌سیدابوالحسن؛ وسیلة النجاة؛ 3ج، ج2، نجف: کتاب الوقف، [بی‌تا].
  12. امامی، ‌‌سیدحسن؛ حقوق مدنی؛ چ15 و چ35، تهران: انتشارات اسلامیه، 1393.
  13. انصاری دزفولی، مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ قم: کنگرة جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
  14. ایروانی، باقر؛ دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه؛ چ3، قم: دار الفقه للطباعة والنشر، 1426ق.
  15. آشتیانی، محمدحسن بن جعفر؛ الرسائل التسع؛ قم: کنگرة علامه آشتیانی، 1383.
  16. آملی، میرزا هاشم؛ مجمع الافکار ومطرح الانظار؛ مقرر: محمدعلی اسماعیل‌پور قمشه‌ای؛ قم: المطبعة العلمیه، 1395.
  17. بحرالعلوم، ‌‌سیدمحمد؛ بلغة الفقیه؛ ج3، چ4، تهران: مکتبة الصادق7، 1403ق.
  18. تبریزی، جواد؛ استفتائات جدید؛ قم: سرور، 1385.
  19. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ دانشنامة حقوقی؛ تهران: انتشارات گنج دانش، 1400.
  20. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق؛ چ4، تهران: انتشارات گنج دانش، 1388.
  21. حائرى طباطبایى، سیدعلى بن محمد؛ تکملة العروة الوثقی؛ بیروت: دار الصفوه، 1430ق.
  22. حبیبی‌تبار، جواد؛ «توسیع نطاق قاعدة نفی الحرج الی الاحکام العدمیه»؛ المنهج الفقهی من منظار اهل البیت:، ش5، 1444ق.
  23. حبیبی‌تبار، جواد؛ گام‌به‌گام به حقوق خانواده؛ تهران: نشر میزان، 1399.
  24. حر عاملی، محمد بن حسن؛ الفصول المهمه؛ قم: مؤسسة معارف اسلامی امام رضا7، ۱۴۱۸ق.
  25. حکیم، محمدتقی؛ القواعد العامة فی فقه المقارن؛ تهران: مجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، 1429ق.
  26. حلبی، تقی‌الدین؛ الکافی فی الفقه؛ چ1، اصفهان: کتابخانة عمومی امام امیرالمؤمنین7، 1403ق.
  27. حلی، حسین؛ بحوث الفقهیه؛ بیروت: مؤسسة المنار، 1415ق.
  28. محقق حلی، جعفر بن حسن؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج3، قم: اسماعیلیان، 1408ق.
  29. علامه حلی، حسن بن یوسف؛ مختلف الشیعه فی احکام الشریعه؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1413ق.
  30. علامه حلى، حسن بن یوسف؛ منتهى المطلب فی تحقیق المذهب‌؛ مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1412ق.
  31. خرازی، ‌‌سیدمحسن؛ «کنترل جمعیت و عقیم‌سازی»؛ قم: مجلة فقه اهل‌بیت: (فارسی)، ش22، تابستان 1379.
  32. دسوقی، محمد بن احمد؛ حا‌شیة‌ الدسوقی‌ علی‌ الشرح‌ الکبیر؛ بیروت: مؤسسة‌ التا‌ریخ‌ العربی، 1430ق.
  33. سبحانی، جعفر؛ نظام الطلاق؛ قم: مؤسسة امام صادق7، 1414ق.
  34. سیستانی، سیدعلی حسینی؛ قاعدة لاضرر و لاضرار (تقریرات)؛ مترجم: اکبر نایب‌زاده؛ تهران: خرسندی، 1396.
  35. سیوری، مقداد بن عبدالله حلی؛ تنقیح الرائع؛ چ1، قم: انتشارات کتابخانة آیت‌الله المرعشی نجفی، 1404ق.
  36. شافعی، محمد بن ادریس؛ الأم؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1423ق.
  37. صدر، ‌‌سیدمحمدباقر؛ بحوث فی علم الاصول؛ الحلقه الاولی والثانیه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1423ق.
  38. صدوق، محمد بن على بن الحسین؛ المقنع؛ ج14، قم: مؤسسة الامام هادی7، 1415ق.
  39. صفایی، سیدحسین و اسدالله امامی؛ حقوق خانواده؛ ج1، تهران: میزان، 1387.
  40. طباطبایى یزدی، محمدکاظم؛ ملحقات العروه؛ قم: مکتبة الداوری، [بی‌تا].
  41. طریحى، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ بیروت: مرکز النشر الثقافة الاسلامیه، 1408ق.
  42. طوسی، محمد بن حسن؛ النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1400ق.
  43. طوسى، محمد بن حسن؛ الخلاف؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1414ق.
  44. عاملی (شهید ثانى)، زین‌الدین بن على؛ مسالک الافهام الى تنقیح شرائع الاسلام؛ قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413ق.
  45. فاضل لنکرانی، محمد؛ تفصیل الشریعه؛ کتاب «الطلاق والمواریث»، قم: مرکز فقهی ائمة اطهار:، 1429ق.
  46. فاضل لنکرانی، محمد؛ ثلث رسائل؛ قم: مرکز فقهی ائمة اطهار:، 1425ق.
  47. فاضل لنکرانی، محمد؛ رسالة توضیح المسائل؛ قم: آدینة سبز، 1386.
  48. فاضل لنکرانی، محمد؛ گنجینة آرای فقهی قضایی؛ قم: دفتر آموزش روحانیون و تدوین متون فقهی، معاونت آموزش قوة قضاییه، 1385.
  49. فاضل هندی، محمد بن حسن اصفهانی؛ کشف اللثام عن قواعد الاحکام؛ 11ج، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1435ق.
  50. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین؛ چ2، قم: منشورات دار الهجرة، 1410ق.
  51. کاتوزیان، ناصر؛ اثبات و دلیل اثبات؛ چ2، تهران: انتشارات میزان، 1382 «الف».
  52. کاتوزیان، ناصر؛ اعتبار امر قضاوت‌شده؛ چ4، تهران: کانون وکلای دادگستری، 1374.
  53. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق خانواده؛ چ6، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1382 «ب».
  54. کاتوزیان، ناصر؛ ضمان قهری و مسئولیت مدنی؛ تهران: مؤسسة چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1369.
  55. کاتوزیان، ناصر؛ قواعد عمومی قراردها؛ چ7، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1385.
  56. کاتوزیان، ناصر؛ مقدمة علم حقوق؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1395.
  57. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
  58. گلپایگانى، ‌‌سیدمحمدرضا؛ مجمع المسائل‌؛ قم: دار القرآن الکریم‌، 1409ق.
  59. محقق حلی، جعفر بن حسن؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام؛ قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1408ق.
  60. مراغی، ‌‌سیدمیرعبدالفتاح؛ العناوین الفقهیه؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1417ق.
  61. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.
  62. معاونت آموزش قوة قضاییه؛ رویة قضایی ایران در ارتباط با دادگاه‌های خانواده؛ ج4، تهران: انتشارات جنگل، 1387.
  63. مکارم شیرازى، ناصر؛ القواعد الفقهیه؛ قم: مدرسة امام امیرالمؤمنین7، 1411ق.
  64. مکارم شیرازى، ناصر؛ استفتائات جدید؛ قم: مدرسة امام امیرالمؤمنین7، 1427ق.
  65. مکارم شیرازى، ناصر؛ کتاب النکاح‌؛ قم: مدرسة الامام على بن ابی‌طالب7، 1424ق.
  66. منتظری، حسینعلی؛ استفتائات؛ تهران: نشر سایه، 1384.
  67. موسوی بجنوردی، ‌‌سیدحسن؛ قواعد الفقهیه؛ 7ج، قم: الهادی، 1419ق.
  68. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ الرسائل؛ ج1، قم: انتشارات طباطبایی، [بی‌تا].
  69. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ تحریر الوسیله؛ تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392.
  70. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ کتاب البیع؛ ج5، تهران؛ مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
  71. نائینی، محمدحسین؛ منیة الطالب؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1392.
  72. نائینی، میرزا محمدحسین؛ فوائد الاصول؛ مقرّر محمدعلی کاظمینی؛ قم: جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1404ق.
  73. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ ط4، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  74. نراقی، احمد بن محمد؛ عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، 1417ق.
  75. وحید بهبهانی، محمدباقر؛ الفوائد الحائریه؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.
  76. قوانین
  77. تبصرة الحاقی به مادة 1130 قانون مدنی، 1381.
  78. قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، 1379.
  79. قانون تجارت، مصوب 1311.
  80. قانون حمایت خانواده، مصوب 1391.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار