تجارب زنان از فرایند دادرسی دعاوی خانوادگی (مطالعه شهر کرمان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا گروه آموزشی حقوق زن در اسلام دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 عضو هیئت علمی پژوهشکده مهرستان

3 مدرس دانشگاه. معاون قضائی اجرای احکام محاکم کل دادگستری استان تهران

4 استادیار گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی قم

چکیده

دعوای خانوادگی‌ اقدامی حقوقی ناشی از اختلافات حل‌نشده میان اعضای یک خانواده است که با طرح دادخواست آغاز می‌شود. این پژوهش بر آن است که با تکنیک تحلیل مضامین و مبتنی بر مصاحبة نیمه‌ساختاریافته و عمیق با زنان مراجعه‌کننده به دادگاه خانواده‌‌ (22 نمونه از شهر کرمان)، به کشف و تحلیل تجربه‌ها و مشکلات زنان بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که «زنان فرایند دادرسی دعاوی خانوادگی را با چه کیفیتی تجربه می‌کنند؟» نتایج تحقیق بیانگر آن است که بخشی از تجربه‌های زنان در ارتباط با کنشگران و بخش دیگر در ارتباط با قوانین و ساختارهای نظام دادرسی دعاوی خانوادگی شکل می‌گیرد. مقوله‌های تبدیل تعارض و اختلاف به دادخواست‌های مطالبات مالی‌‌، پرداخت هزینه‌های مادی و معنوی‌‌، دادرسی کند و لاک‌پشتی، سوت پایان زندگی و ارجاع به مشاوره و داوری و سلسله دعاوی خانوادگی ازآنجایی‌که مرتبط با ساختار نظام دادرسی دعاوی خانوادگی بود، ذیل سطح ساختاری صورت‌بندی شد و مقوله‌های دیگر فرزند به مثابه اهرم فشار‌‌، نبود دسترسی و آگاهی‌‌، دادرسی مستعد حیله‌های قانونی‌‌ و اقدامات بازیگران دادرسی ذیل سطح فردی صورت‌بندی شد. ماحصل این پژوهش آن است که در گسترة محتوایی قوانین و اجرای آرای دادگاه‌های خانواده، نواقص و ابهاماتی وجود دارد که نشان از تشدید خصومت‌ها با ارجاع خانواده به دادگاه دارد که لازم است در این خصوص تجدیدنظر شود.

کلیدواژه‌ها


  1. ابوالحسنی‌‌، علی‌‌؛ «نگاهی تاریخی به محاکم شرع و تقوا و فراست قضایی فقها‌»؛ مجلة فقه اهل‌بیت (ع)‌‌، 1393، ص150-227.
  2. اسدی‌‌، لیلاسادات و فریده شکری‌‌؛ آیین دادرسی امور و دعاوی خانوادگی؛ چ1‌‌، تهران: دانشگاه امام صادق7 (پردیس خواهران)، 1394.
  3. افتخار جهرمی‌‌، گودرز‌‌ و ابوالفضل دن کوب‌‌‌‌؛ «نقش اصحاب دعوا در امور موضوعی»‌‌؛ نشریة تحقیقات حقوقی‌‌، ویژه‌نامه ش8‌‌، 1391، ص9-40.
  4. امامی‌‌، احمدعلی‌‌ و قیصر ملکی و رضی پوریا‌‌ و مرتضی بهادر؛ «تاکتیک‌های حل تعارض در زنان مراجعه‌کننده به دادگاه خانواده»؛ نشریة تحقیقات علوم رفتاری‌‌، ش35‌‌، 1393، ص82-91.
  5. بروجردی عبده‌‌، میرزا محمد؛ اصول محاکمات حقوقی؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1397.
  6. پورطهماسبی فرد‌‌، محمد‌‌ و حسن محسنی‌؛ «اصل تسلط طرفین بر جهات و موضوعات دعوا»؛ نشریة کانون وکلا‌‌، ش190‌‌، 1384، ص53–
  7. جعفری‌‌، محمدجعفر‌؛ ترمینولوژی حقوق: حاوی اصطلاحات رشته‌های حقوق‌‌، علوم سیاسی و اقتصادی و تاریخ حقوق و رشته‌های مختلف فقه اسلامی‌‌؛ چ11‌‌، تهران: کتابخانة گنج دانش، 1380.
  8. حبیبی‌تبار‌‌، جواد؛ گام‌به‌گام با حقوق خانواده‌‌؛ تهران: بنیاد حقوقی میزان، 1394.
  9. حکمت‌نیا، محمود؛ حقوق زن و خانواده؛ تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1390.
  10. خیراللهی‌‌، محمد و اصغر جعفری‌‌ و محمد قمری‌‌ و وحیده باباخانی‌‌‌‌؛ «طراحی مدل پیش‌بینی انعطاف‌پذیری شناختی بر اساس تحلیل روند تغییرات چرخة زندگی در زوجین متقاضی طلاق»؛ نشریة فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی‌‌، ش39‌‌، 1398، ص157-180.
  11. روشن‌‌، محمد و حسین دهقانی فیروزآبادی‌‌؛ «مسئولیت مدنی دولت در اطالة دادرسی»؛ نشریة حقوق اداری، ش3، بهار 1393‌، ص71-111.
  12. روشنی‌‌، شهره و مریم تافته‌‌ و زهره خسروی‌‌؛ «فراتحلیل پژوهش‌های طلاق در ایران در دو دهة اخیر 1377-1397 و ارائة راهکارهای کاهش طلاق و پیامدهای منفی آن برای زنان و فرزندان»‌‌؛ نشریة زن در توسعه و سیاست‌‌، ش66‌‌، 1398، ص653-674.
  13. سفیری‌‌، خدیجه و ابوعلی دادهیر‌‌ و سمیه طالبی اردکانی‌‌؛ «برساخت اجتماعی و فرهنگی مسئلة اجرای مهریه در ایران: مطالعة کیفی‌‌»؛ نشریة علوم اجتماعی‌‌، دانشگاه علامه طباطبایی‌‌، ش4‌‌، 1388، ص89-122.
  14. صادقی فسایی‌‌، سهیلا و مریم ایثاری؛ «تحلیل جنسیتی از زندگی پس از طلاق: مطالعة کیفی»‌‌؛ نشریة زن در توسعه و سیاست‌‌، ش38، پاییز 1391‌، ص5-30.
  15. صدرزاده افشار، سیدمحسن‌‌؛ آیین دادرسی مدنی و بازرگانی دادگاه‌های عمومی و انقلاب‌‌؛ تهران‌‌: انتشارات جهاد دانشگاهی، 1382.
  16. عرب خراسانی‌‌، سمیه‌‌؛ «جنسیت و جدایی روایت زنانه»؛ نشریة مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان‌‌، ش58‌‌، 1398، ص35-62.
  17. غیاثوند، احمد و سمیه عرب خراسانی؛ «تجربة مادرانه از جدایی؛ پژوهشی داده‌بنیاد»؛ نشریه مطالعات جنسیت و خانواده، ش3، 1396، ص7-38.
  18. فتحی الهام و معصومه اسمعیلی و کیومرث فرح‌بخش و منیژه دانش‌پور‌‌؛ «حیطه‌های تعارض و استراتژی‌های آن در زوجین رضایتمند»‌‌؛ نشریة فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، دورة 6، ش24‌، 1394، ص29-54.
  19. فضائلی‌‌، مصطفی و سیدجمال سیفی ‌‌و هدایت‌الله فلسفی‌‌‌‌؛ دادرسی عادلانه در محاکمات کیفری‌‌؛ تهران: پژوهشکدة حقوقی شهر دانش، 1387.
  20. فضائلی‌‌، مصطفی‌‌؛ «جایگاه اصول دادرسی عادلانه در حقوق بشر و دکترین قضایی اسلام‌‌»؛ پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب‌‌، دورة 1‌، ش1‌، 1393، ص159-178.
  21. گلابی‌‌، فاطمه و احد شکوهی علی‌شاه‌‌‌‌؛ «جنسیت و تمایز عادت‌واره: بررسی مقایسه‌ای فهم و تجربۀ زنان و مردان در مواجهه با طلاق؛ مورد مطالعه: شهر تبریز»؛ نشریة مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران‌‌، ش2‌، 1400، ص535-560.
  22. لک‌زایی، نجف؛ تحولات سیاسی- اجتماعی ایران معاصر؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.
  23. محسن‌زاده‌‌، فرشاد و علی محمدنظری‌‌ و مختار عارفی‌‌؛ «مطالعة کیفی عوامل نارضایتی زناشویی و اقدام به طلاق، مطالعة موردی کرمانشاه»؛ نشریة مطالعات راهبردی زنان‌‌، ش53‌‌، 1390، ص7-42.
  24. محسنی‌‌، حسن؛ «ادارة جریان دادرسی مدنی بر پایة نظریة همکاری میان طرفین دعوا و دادرس‌‌»؛ رسالة دکتری‌‌، رشتة حقوق خصوصی‌‌، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی‌‌ دانشگاه تهران، استاد راهنما دکتر ناصر کاتوزیان‌‌، 1388.
  25. محسنی، حسن؛ «مفهوم اصول دادرسی و نقش تفسیری آنها و چگونگی تمیز این اصول از تشریفات دادرسی»؛ مجلة کانون وکلای دادگستری مرکز، دورة جدید، ش23 و 24، پیاپی 192 و 193، 1385، ص99-130.
  26. محمدپور‌‌، احمد‌‌؛ ضدروش: منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی‌‌؛ ج1‌‌، تهران‌‌: انتشارات جامعه‌شناسان، 1390.
  27. مظاهری‌‌، مصطفی و فاطمه بهرامی‌‌ و کورش گودرزی‌‌ و مسعود صادقی‌‌؛ «مطالعة کیفی علل طلاق توافقی به روش تحلیل مضمون؛ یک مطالعة پدیدارشناختی»‌‌؛ نشریة پژوهش‌هایی نوین روان‌شناختی‌‌، ش56‌‌، 1398، ص47-57.
  28. مهاجری، الیاس؛ رسیدگی خارج از نوبت در محاکم عمومی دعاوی حقوقی؛ ج1، تهران: گنج دانش، 1378.
  29. مهدیه، حسینعلی؛ حقوق خانواده تبیین فقهی و حقوقی مهر؛ تهران: انتشارات جنگل، 1398.
  30. موسویان، وحید؛ ساختار نظام قضایی ایران و اطالة دادرسی در دادرسی‌های مدنی؛ اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز، 1394.
  31. مولودی، محمد و بیژن حاجی عزیزی و مهدی حمزه هویدا؛ «تحلیل انتقادی ماهیت ادلة تحمیلی در حقوق اثبات دعوا»؛ نشریة مطالعات فقه و حقوق اسلامی؛ ش10، 1393، ص191-210.
  32. میر ساردو‌‌، طاهره و تبسم هاشمی‌‌‌‌؛ «بررسی اثرات اقتصادی - اجتماعی طولانی شدن فرایند طلاق بر زندگی زنان درگیر با آن»‌‌؛ نشریة رفاه اجتماعی، ش56‌، 1394، ص23-50.
  33. نعیمی، ابراهیم و سیدصدرالدین شریعتی؛ «الگوی مشاوره‌ای حل تعارضات زناشویی مبتنی بر دیدگاه‌های جنسیتی قرآن کریم»؛ نشریة فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، ش18، 1393، ص1-23.
  34. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (ع)؛ قم: مؤسسة دایرةالمعارف فقه اسلامی، 1382.
  35. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود؛ پژوهش‌های نو در فقه معاصر؛ قم: دادگستری کل استان قم، 1387.
  36. هدایت‌نیا‌‌، فرج‌الله؛ داوری در حقوق خانواده‌‌؛ چ1‌‌، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1386.
  37. هدایت‌نیا‌‌، فرج‌الله؛ نشوز زوجین در فقه و نظام حقوقی ایران‌‌؛ چ2‌‌، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1397.
  38. هدایت‌نیا، فرج‌الله؛ ظرفیت حقوق در تحکیم خانواده؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1398.
  39. یاوری‌‌، فتح‌الله؛ «ارجاع به شرع»؛ مجلة کانون وکلا‌‌، ش38‌‌، 1356، ص57-65.
  40. یاوری، فتح‌الله؛ «دادگاه مدنی خاص در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران»؛ فصلنامة حقوقی و قضایی دادگستری، ش1، 1370، ص117-129.
  41. Menkel-Meadow, Carrie; "The Trouble with the Adversary System in a Postmodern, Multicultural World"; 38 Wm. & Mary L. Rev. 5, 1996.

https://scholarship.law.wm.edu/wmlr/vol38/iss1/3.

  1. Anica Čulo Margaletić; "the Rile if Lawters in Family Law Disputes, Izvorni znanstveni rad, Primljeno: ožujak", 2018.
    1. https://hrcak.srce.hr/file/295290
  2. Babb, B. A. & D. B. Wexler; "ScholarWorks@University of Baltimore School of Law Therapeutic Jurisprudence Recommended Citation Therapeutic Jurisprudence"; Prepared for Springer Encyclopedia of Criminology and Criminal Justice, 2014, (with Wexler).

 http://scholarworks.law.ubalt.edu/all_fac.

  1. Babb, B. A. Danziger, G. & M. H. Hong-Polansky‌‌; "Family Divisions Are a Model for Change"; In Trends in State Courts, 2016, (Vol. 11).

https://papers.ssrn.com/sol3/Delivery.cfm/SSRN_ID2832139_code973828.pdf?abstractid=2798705

  1. Steegh, Nancy Ver; "Gabrielle Davis, and Loretta Frederick, Look Before You Leap: Court System Triage of Family Law Cases Involving Intimate Partner Violence, 95 Marq"; Rev. 955 (2012).

Available at: https://scholarship.law.marquette.edu/mulr/vol95/iss3/1

  1. Hazel & Beinart; "Paths to Justice"; What People Do and Think about Going to Law, Hart Publishing: UK ed. Edition, November 1, 1999.