معنای فقهی تمتع در روایات باب نکاح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مرکز تحقیقات زن و خانواده

چکیده

روایات امامیه در مسئلة عقد موقت با دختر باکرة رشیده، مضمون واحدی ندارند؛ گاهی ازدواج موقت با دختر باکره منع شده و گاه با شرایطی خاص تجویز شده است. در روایات جواز عقد موقت با باکره، گاهی در سؤال راوی و گاه در بیان امام معصوم،7 واژة «تمتع» با عناوینی همچون «التَّمَتُّعِ مِنَ الْأَبْکارِ» و «التَّمَتُّعِ بِالْأَبْکارِ» به کار رفته است. بسیاری از فقها به پشتوانة ارتکاز فقهی، واژة تمتع در این روایات را به معنای اصطلاحی آن، یعنی نکاح موقت با دختر باکره معنا کرده و جواز چنین ازدواجی را نتیجه گرفته‌اند؛ اما  آیت‌الله شبیری زنجانی این واژه را بر معنای لغوی آن حمل کرده و این روایات را بیانگر جواز استمتاعات جنسی از دختر باکره در فاصلة بین عقد دائم و عروسی دانسته است. طبق معنای اخیر، این روایات هیچ ارتباطی با مسئلة جواز عقد موقت با باکره نخواهند داشت. با توجه به نبود دلیل محکم در سخنان فقها بر مدعایشان و نقد و بررسی نشدن دیدگاه اخیر، در این پژوهش سعی شده ضمن نقد این دیدگاه، با استناد به کثرت استعمال و اثبات انصراف، تحلیل متن روایات و بررسی قراین تاریخی، از دیدگاه مشهور دفاع و مفهوم «التَّمَتُّعِ بِالْأَبْکارِ» تبیین شود.

کلیدواژه‌ها


 *  قرآن کریم.
1. ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد؛ النهایه فی غریب الحدیث والأثر؛ تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی؛ بیروت: دار‌الفکر، [بی‌تا].
2. ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1410ق.
3. ابن‌فارس، احمد‌بن‌فارس؛ معجم مقاییس‌اللغة، قم: مرکز ‌النشر مکتب ‌الاعلام الاسلامی، 1414ق.
4. اشعری، احمد‌بن‌محمد‌بن‌عیسی؛ النوادر؛ قم: مدرسة امام مهدى?، 1408ق.
5. جصاص، احمد‌بن‌على؛ احکام القرآن؛ تحقیق محمد صادق قمحاوى؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1405ق.
6. ‌حر عاملى، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل الشیعة؛30ج، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1409ق.
7. سبحانی تبریزی، جعفر؛ نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغرا؛ 2ج، قم: مؤسسة امام صادق7، 1375.
8. سجادی امین، مهدی، «اذن ولیّ در عقد موقت باکرة رشیده»؛ مطالعات فقهی - حقوقی زن و خانواده، دورة 1، شمارة 1، بهار و تابستان 1397، ص117-140.
9. سجادی امین، مهدی؛ اذن ولیّ در ازدواج باکره؛ چ1، قم: مرکز تحقیقات زن و خانواده، 1395.
10. شبیری زنجانی، سیدموسی؛ کتاب نکاح؛ قم: مؤسسة پژوهشی رأی‌پرداز، 1419ق.
11. شوشتری، محمد‌تقی؛ قاموس الرجال؛ چ4، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1388.
12. شیخ صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه؛ المقنع؛ قم: مؤسسة امام هادى7، 1415ق.
13. شیخ صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه؛ من لایحضره الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1413ق.
14. شیخ طوسی، محمد‌بن‌حسن‏؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار؛ 4ج، تهران: دار ‌الکتب الإسلامیه، 1390ق.
15. شیخ طوسی، محمد‌بن‌حسن‏؛ التبیان فى تفسیرالقرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].
16. ‏شیخ طوسی، محمد‌بن‌حسن‏؛ النهایة فی مجرد الفقه والفتاوى؛ چ2، بیروت: دار ‌الکتاب العربی، 1400ق.‏‏
17. شیخ طوسی، محمد‌بن‌حسن‏؛ تهذیب الأحکام؛ چ4، تهران: دار ‌الکتب الإسلامیه، 1407ق.
18. شیخ مفید؛ المتعة؛ قم: کنگرة جهانى هزارة شیخ مفید;، 1413ق.
19. طباطبایى کربلایی، ‌على‌بن‌محمدعلی؛ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط. الحدیثة)؛ تصحیح محمد بهره‏مند و دیگران؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:‏، 1418ق‏.
20. طباطبایى، سیدمحمد‌حسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة‏ مدرسین حوزة علمیة قم، 1417ق.
21. طبرى، محمدبن‌جریر؛ جامع‌البیان فى تفسیرالقرآن؛ ط1، بیروت: دار المعرفه، 1412ق.
22. طریحى، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ تصحیح سید‌احمد حسینى‏؛ 6ج، چ3، تهران: کتاب‌فروشى مرتضوى، 1416ق.
23. على، جواد؛  المفصل فى تاریخ العرب قبل الاسلام؛ [بى‌جا]: [بی‌نا]، 1413ق.
24. فوزى، ابراهیم؛ أحکام الأسرة فى الجاهلیة والإسلام؛ بیروت: دار الکلمة للنشر، 1983م.
25. کلینى، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ 8ج، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1407ق.
26. مجلسى، محمد‌باقربن‌محمدتقی؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار:‏؛ چ2، بیروت: مؤسسة الوفا، 1403ق.
27. مجلسى، محمد‌باقر بن‌محمدتقی؛ ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار؛ تحقیق مهدی رجائى؛ قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی1‏، 1406ق.
28. محقق حلى، جعفر‌بن‌حسن؛ الرسائل التسع؛ تصحیح رضا استادى‏؛ قم: کتابخانة آیت‌‌الله مرعشى نجفی، 1413ق.
29. مقاتل‌بن‌سلیمان‏؛  تفسیر مقاتل‌بن‌سلیمان‏؛ تحقیق عبدالله محمود شحاته؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1423ق‏.
30. موسوی خویى، سیدابوالقاسم؛ معجم رجال الحدیث؛ 23ج، چ3، بیروت: دار الزهرا3، 1403ق.
31. موسوی خویى، سیدابوالقاسم؛ موسوعة الإمام الخویی؛ 33ج، قم: موسسة احیاء آثار الإمام ‌الخویی، 1418ق.
32. نجاشى، احمد‌بن‌على؛ الرجال: فهرست أسماء مصنفی الشیعة؛ تصحیح: سیدموسى شبیرى زنجانى‏؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1407ق‏.
33. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ تصحیح شیخ عباس قوچانی؛ ط7 بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی‌تا].
34. نراقى، احمد‌بن‌محمد مهدی؛‏ مستند الشیعة فی أحکام الشریعة؛ 19ج، قم: مؤسسة آل‌البیت:‏، 1415ق.