مطالعة علم‌سنجی حوزة جنسیت، زنان و خانواده با استفاده از ترسیم نقشة هم‌رخدادی واژگان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز

2 استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه قم

3 استادیار مرکز تحقیقات زن و خانواده

چکیده

هدف پژوهش حاضر که از نوع پژوهش‌های کمّی و کاربردی به شمار می‌رود، آن است تا با روش تحلیل هم‌رخدادی واژگان نشان دهد ساختار تحقیقات حوزة جنسیت، زنان و خانواده بر پایة چه واژگانی استوار است؛ گرایش‌ها و دسته‌های موضوعی مطرح، اصلی و داغ در این حوزه و خوشه‌های موضوعی شکل‌گرفته در آن چیست؛ ارتباط شکل‌گرفته میان واژگان این حوزه که نقشة مفهومی این حوزه را شکل می‌دهد، چگونه است و نیز روند پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه به چه صورت است؟ جامعة این پژوهش شامل 17566 پیشینه از بروندادها و تولیدات علمی پژوهشگران حوزة جنسیت، زنان و خانواده در قالب مقاله‌های مندرج در مجله‌های علمی فارسی‌زبان از پرتال «مرکز تحقیقات زن و خانواده» است. درا ین پژوهش داده‌های ذخیره‌شده به صورت فایل متنی به نرم‌افزار اکسل منتقل و تجمیع شد، به منظور خروجی نقشه‌های موضوعی گوناگون و ترسیم نقشة کلی از نرم‌افزار «ووس ویور» (VosViewer) استفاده شد و برای تشخیص میزان شباهت میان سه دوره، از شاخص «دربردارندگی» (شمول) بهره گرفته شد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که کلیدواژگان «زن»، «رضایت زناشویی»، «خانواده»، «جنسیت» و «طلاق» بالاترین فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند؛ همچنین کلیدواژگان دهة هشتاد در پژوهش‌های سال‌های پیش از سال 1380 نیز استفاده شده‌اند و حدود نیمی از کلیدواژگان دهة نود در پژوهش‌های  پیش از سال 1380 نیز به کار رفته‌اند. توزیع فراوانی کلیدواژگان تولیدات علمی حوزة جنسیت، زنان و خانواده بر اساس میزان هم‌واژگانی نشان می‌دهد بیشترین تکرار واژگان مربوط به «اضطراب با افسردگی»، «خشونت علیه زنان با خشونت خانگی» و «زن با خانواده» است. بیشترین شمار تولیدات علمی توسط پژوهشگران ایران در حوزة جنسیت، زنان و خانواده از سال 1389 تا 1396 است. همچنین واژگان حوزة جنسیت، زنان و خانواده به ده خوشة «فرزندپروری»، «زناشویی»، «فمینیسم»، «جنسیت»، «سلامت»، «طلاق»، «ازدواج»، «خشونت»، «خانواده» و «زن» تقسیم شده است. واژة «زن» در دو سنجة «مرکزیت درجه» و «مرکزیت بینابینی» در رتبة نخست قرار دارد و در سنجة «مرکزیت نزدیکی»، رتبة اول از آن واژة «خانواده» است.

کلیدواژه‌ها


  1. 1. احمدی، حمید و مرتضی کوکبی؛ «همایندی واژگان: مطالعه‌ای پیرامون پیوند و مرز میان مدیریت اطلاعات و مدیریت دانش بر اساس انتشارات داخلی نویسندگان ایرانی»؛ پژوهشنامة پردازش و مدیریت اطلاعات، شمارة 30، 1394، ص647-676.

    2. توکلی‌زاده راوری، محمد و فاطمه دهقانی و مریم نجابتیان و فرامرز سهیلی؛ «تحلیل محتوای مقالات فارسی نشریات علمی ایران در زمینة ازدواج و طلاق»؛ فصلنامة فرهنگی - تربیتی زنان و خانواده، دورة 10، شمارة 32، 1394، ص7-28.

    3. توکلی فراش، لیلا؛ «ترسیم و تحلیل نقشة علم‌نگاشتی بروندادهای حوزة کارآفرینی در بازة زمانی 1996 تا 2015 از طریق هم‌رخدادی واژگان در پایگاه استنادی وب آو ساینس و تعیین جایگاه ایران در این حوزه»؛ پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة علم اطلاعات و دانش‌شناسی، گرایش مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی، دانشکدة علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، 1395.

    4. جعفرزاده، صدیقه؛ «سنجش بروندادهای علمی پژوهشگران دانشگاه شهید چمران در پایگاه وب آو ساینس بین سال‌های 1990 تا 2011 بر اساس شاخص‌های علم‌سنجی و با تأکید بر ترسیم و تحلیل شبکه‌های هم‌نویسندگی آنها»؛ پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشتة علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکدة علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، 1391.

    5. جعفری، حسن؛ «تحلیل استنادی و ترسیم نقشة تولیدات علمی پژوهشگران حوزة فیزیک هسته‌ای ایران در پایگاه استنادی علوم از ابتدا تا سال 2013»؛ پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، 1394.

    6. سهیلی، فرامرز و فریده عصاره؛ «مفاهیم مرکزیت و تراکم در شبکه‌های علمی و اجتماعی»؛ مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، شمارة 3، 1392، ص92-108.

    7. سهیلی، فرامرز، علی شعبانی و علی‌اکبر خاصه؛ «ساختار فکری دانش در حوزة رفتار اطلاعاتی: مطالعة هم‌واژگانی»؛ تعامل انسان و اطلاعات، دورة 2، شمارة 4، 1395، ص21-36.

    8. سهیلی، فرامرز، علی‌اکبر خاصه و پریوش کرانیان؛ «روند موضوعی مفاهیم حوزة علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران بر اساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان»؛ مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، دورة 2، شمارة 29، 1397، ص171-190.

    9. شکفته، مریم و نجلا حریری؛ «ترسیم و تحلیل نقشة علمی پزشکی ایران با استفاده از روش هم‌استنادی موضوعی و معیارهای تحلیل شبکة اجتماعی»؛ نشریة مدیریت سلامت، دورة 16، شمارة 51، 1392، ص43-59.

    1. 10.  صدیقی، مهری؛ «بررسی کاربرد روش تحلیل هم‌رخدادی واژگان در ترسیم ساختار حوزه‌های علمی (مطالعة موردی: حوزة اطلاع‌سنجی)»؛ پژوهشنامة پردازش و مدیریت اطلاعات، شمارة 30، 1393، ص373-396.
    2. 11.  طباطبایی امیری، فائزه‌سادات و رضا کریمی؛ «ترسیم و تحلیل نقشة علم‌نگاشتی بروندادهای حوزة جنسیت، زنان و خانواده در کشورهای اسلامی از طریق هم‌رخدادی واژگان در پایگاه استنادی وب آو ساینس»؛ نشریة مطالعات اسلامی زنان و خانواده، (در دست داوری).

    12. مرکز تحقیقات زن و خانواده؛ «بانک محتوای علمی»؛ دسترسی در: http://lib.wrc.ir/scholar/article (15 خرداد 1399) .

    13.  He, Q; "Knowledge discovery through co-word analysis"; Library trends, 1999, v.48, n.1: pp.133- 159.