تحلیل‌ گفتمان، چارچوبی برای شناسایی ویژگی‌های خط‌مشی‌گذاری عدالت جنسیتی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدیریت دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تهران

4 استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

تکثر برنامه‌ها، خط‌مشی‌ها و درنهایت قوانین حوزة زنان و خانواده با رویکرد عدالت جنسیتی در تعداد و جهت، در کنار مشاجرات و منازعات افراد و گروه‌های دولتی و غیردولتی در این موضوع، نشان‌دهندة آن است که احتمالاً در فرایند شکل‌گیری خط‌مشی‌های حوزة زنان و خانواده در موضوع عدالت جنسیتی مشکلاتی وجود دارد. این پژوهش به منظور تبیین علل ناسازگاری و تعارضات آشکار در برنامه‌های جنسیتی، مسئلة جدیدی را با نگاه بر فرایند خط‌مشی‌گذاری و خصیصه‌های ساختاری آن تعریف می‌کند و در پی آن است که این فرایند چه ساختار و ویژگی‌هایی دارد و از چه مدلی پیروی می‌کند که بر خط‌مشی‌های خروجی اثر می‌گذارد؟ در این راستا، شناسایی این واقعیت که خط‌مشی‌گذاری، مبتنی بر شبکه‌ای از روابط رسمی و غیررسمی ذی‌نفعان است و خط‌مشی نهایی برایند توازن یا تفاهم بین منافع رقیبان است، پژوهش را به سمت شناخت گفتمان گروه‌های ذی‌نفع دخیل در توصیه‌های خط‌مشی‌ای با اتخاذ رویکرد روش‌شناختی کیفی «چرخش احتجاجی» سوق داده است. یافته‌ها نشان می‌دهد فرایند خط‌مشی‌گذاری عدالت جنسیتی، هم به دلیل تأثر از گفتمان بازیگران ذی‌نفع و هم به دلیل معایبی در ساختار، به انسجام نداشتن و برنامه‌ریزی بلندمدت و آینده‌نگر در این حوزه انجامیده است.

کلیدواژه‌ها


1. آذربایجانی، مسعود؛ «عدالت جنسیتی و اشتغال زنان»؛ مطالعات راهبردی زنان، دورة 12 شمارة 46، زمستان 1388، ص 81-116.
2. اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، معاونت بررسی‌های اقتصادی؛ شکاف جنسیتی در ایران، 1396.
3. الوانی، سیدمهدی؛ تصمیم‌گیری و تعیین خط‌مشی دولتی؛ چ12، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)، 1386.
4. امیری، علی‌نقی و حسن دانایی‌فر و حسن زارعی متین و سیدمجتبی امامی؛ «فهم جوهرة خط‌مشی‌های عمومی: واکاوی نظری ماهیت تقلیدپذیری خط‌مشی‌گذاران ملی»؛ اندیشة مدیریت راهبردی، سال پنجم، شمارة اول، مسلسل 9، بهار و تابستان 1390، ص5-44.
5. بستان (نجفی)، حسین؛ «بازنگری نظریه‌های نقش جنسیتی»؛ اسلام و علوم اجتماعی، سال چهارم، شمارة 8، پاییز و زمستان 1391، ص55-73.
6. بستان (نجفی)، حسین؛ «چارچوب اسلامی برای جامعه‌شناسی جنسیت»؛ زن در توسعه و سیاست، دورة 4، شمارة 1-2، مسلسل 14، بهار و تابستان 1385، ص5-31.
7. پورعزت، علی‌اصغر و سکینه بیگدلی و علی‌اصغر سعدآبادی؛ «اولویت‌بندی مسائل در تدوین دستور کار برای خط‌مشی‌گذاری عمومی»؛ دوفصلنامة دانش سیاسی، سال نهم، شمارة 2، مسلسل 18، پاییز و زمستان 1392، ص5-28.
8. دشمنگیر، لیلا و حمید رواقی؛ «نظریه‌ها و الگوهای سیاست‌گذاری برای تحلیل سیاست‌های نظام سلامت»؛ تحقیقات نظام سلامت حکیم، دورة 18، شمارة اول، مسلسل 68، بهار 1394، ص68-82.
9. رالز، جان؛ نظریة عدالت؛ ترجمة سیدمحمدکمال سروریان و مرتضی بحرانی؛ چ1، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1378.
10. رودگر، محمدجواد؛ «عدالت جنسیتی از دیدگاه علامه طباطبایی و شهید مطهری»؛ مطالعات راهبردی زنان، دورة 12، شمارة 46، زمستان 1388، ص49-80.
11. ریتزر، جورج؛ نظریه‌های جامعه شناسی در دوران معاصر؛ ترجمة محسن ثلاثی، چ13، تهران: انتشارات علمی، 1387.
12. سن، آمارتیا؛ توسعه یعنی آزادی؛ ترجمة محمدسعید نوری نایینی، چ2، تهران: نشر نی، 1389.
13. شادی‌طلب، ژاله؛ توسعه و چالش‌های زنان ایران؛ تهران: نشر قطره، 1381.
14. صفری شالی، رضا؛ «تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در لوایح و برنامه‌های توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»؛ مطالعات جامعه‌شناختی، دورة 22، شمارة 2، پاییز و زمستان 1394، ص211-238.
15. عطارزاده، مجتبی؛ «عدالت جنسیتی، مرز تعامل جنسیت و سیاست»؛ مطالعات راهبردی زنان، سال دوازدهم، شمارة 46، زمستان 1388، ص225-266.
16. علاسوند لهبری، فریبا؛ «معیار نابرابری در تعریف عدالت: امری فلسفی یا کلامی؛ بررسی دیدگاه علامه طباطبایی دربارة تفاوت حقوقی مرد و زن»؛ مطالعات جنسیت و خانواده، سال چهارم، شمارة 2، پاییز و زمستان 1395، ص69-86.
17. علاسوند لهبری، فریبا؛ «عدالت جنسیتی به مثابه یک مفهوم تفسیرپذیر و نامتعین»؛ مطالعات فقهی‌ حقوقی زن و خانواده، دورة 1، شمارة 1، بهار و تابستان 1397، ص59-78.
18. علی‌پور، پروین و محمدجواد زاهدی و امیر ملکی و محمدرضا جوادی یگانه؛ «بازنمایی کشمکش‌های گفتمانی عدالت جنسیتی در برنامه‌های توسعة‌ جمهوری اسلامی ایران»؛ رفاه اجتماعی، سال هفدهم، شمارة 66، پاییز 1396، ص107-148.
19. علی‌پور، پروین و محمدجواد زاهدی و امیر ملکی و محمدرضا جوادی یگانه؛ «تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در برنامة پنج‌سالة ششم توسعة اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران»؛ مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورة 6، شمارة 2، تابستان 1396، ص203-229.
20. عیوضی، محمدرحیم؛ «گفتمان عدالت سیاسی در انقلاب»؛ کتاب نقد، شمارة 37، 1384، ص133-150.
21. فرقانی، محمدمهدی؛ راه دراز گذار؛ چ1، تهران: فرهنگ و اندیشه، 1382.
22. کرمی قهی، محمدتقی؛ «تحلیل گفتمان سه برنامة توسعه با رویکردی به مسائل زنان و خانواده»؛ فصلنامة رفاه اجتماعی، دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، سال چهارم، شمارة 13، 1391، ص41-74.
23. کسرایی، محمدسالار و علی پوزش شیرازی؛ «نظریة گفتمان لاکلا و موفه، ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی»؛ فصلنامة سیاست، دورة 39، شمارة 3، پاییز 1388، ص339-360.
24. کلانتری، عبدالحسین و فاطمه فقیه ایمانی؛ «فراتحلیل پژوهش‌های انجام‌شده دربارة «نابرابری جنسیتی»»؛ زن در فرهنگ و هنر، دورة 5، شمارة 1، بهار 1392، ص125-142.
25. کمالی، یحیی؛ «تبیین روش‌شناسی تحلیل ذی‌نفعان و کاربرد آن در خط‌مشی‌گذاری عمومی»؛ فرایند مدیریت و توسعه، دورة 28، شمارة 4، زمستان 1394، ص3-30.
26. لنگرمَن، پاتریشیا مَدو و ژیل نیبروگ بِرنتلی؛ «نظریة فمینیستی معاصر»؛ در جورج ریترز؛ نظریة جامعه‌شناسی در دوران معاصر؛ ترجمة محسن ثلاثی؛ تهران: انتشارات علمی، 1374.
27. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
27. مطهری، مرتضی؛ مجموعه‌آثار؛ ج1، تهران: انتشارات صدرا، 1377.
28. مولاوردی، شهین‌دخت؛ «در خصوص اهداف ستاد، بررسی عملکرد چهارسالة دولت در حوزه زنان و خانواده»؛ پرسش و پاسخ، دانشگاه صنعتی اصفهان، 9/12/1396.
29. مهدی‌خواه، محمدمهدی و جمال خانی جزنی و سیدمجتبی امامی و قاسم رمضان‌پور نرگسی؛ «نوع‌شناسی ریشه‌های مشاجرة خط‌مشی در کشور (مطالعة موردی: خط‌مشی خودکفایی)»؛ مدیریت دولتی دانشگاه مدیریت دانشگاه تهران، دور، 9، شمارة 4، زمستان 1396، ص539-568.
30. میرزمانی، اعظم و سیدحسین اخوان علوی و علی‌نقی امیری و حسین اسماعیلی؛ «فهم فرایند سیاست‌گذاری مالیاتی در ایران: عوامل مؤثر بر دستورگذاری مالیاتی در سطح ملی و بازیگران آن»؛ پژوهشنامة مالیات، شمارة 36، مسلسل 84، زمستان 1396، ص211-248.
31. نجفی، زین‌العابدین، «مفهوم‌شناسی واژة عدالت در فقه امامیه»؛ انسان‌پژوهی دینی، دورة 9، شمارة 28، پاییز و زمستان 1391، ص141-170.
32. Anderson, J. E; Public Policymaking: An Introduction; Boston MA: Cengage, 2011.
33. Baumgartner, Frank R., and Bryan D. Jones; Agendas and Instability in American Politics; Chicago: University of Chicago Press, 1993/2009.
34. Bennett, C. J; "How States Utilize Foreign Evidence"; Journal of Public Policy, 1991, V.11, N.1, PP.31-54.
35. Birkland, Thomas; an Introduction to the Policy Process; 3rd ed, Armonk, NY: M. E. Sharpe, 2014.
36. Carol. Archie B; Business and Society: Ethics and Stakeholders Management; 3rd Edition. Southwestern: Cincinnati, 1996.
37. Cobb, Roger & Charles Elder; Agenda-Building and Democratic Politics; Baltimore MD: Johns Hopkins University Press, 1983.
38. Cobb, R., Ross, J.-K., & Ross, M. H; "Agenda -building as a Comparative Political Process"; American Political Science Review, 1976, V.70 (1), PP.126-138.
39. Cobb, R., & Elder, C; "The Politics of Agenda-building: An Alternative Perspective for Modern Democratic Theory"; The Journal of Politics, 1971, V.33 (4), PP.892-915.
40. Dye, Tomass; Understanding Public Policy; New Jersey: Prentice Hall, 2002.
41. Dolowitz, D. P. & Marsh, D; "Learning from Abroad: The Role of Policy Transfer in Contemporary Policy-Making"; Governance: an International Journal of Policy and Administration, 2000, V.13, N.10, PP.5-24.
42. Evans, M. & Davies, J; "Understanding Policy Transfer: A Multi-level, Multi-disciplinary Perspective"; Public Administration, 1999, V.77, N.2, PP.361-385.
43. Fischer, Frank & John Forester; The Argumentative Turn in Policy Analysis and Planning; Durham NC: Duke University Press, 1993.
44. Freeman, J. Leiper; The Political Process: Executive Bureau–Legislative Committee Relations; Rev. ed. New York: Random House, 1965.
45. "Global Gender Gap Report"; Global Gender Gap Report 2017. Retrieved 2018-05-11.
46. Hajer, Maarten A; the Politics of Environmental Discourse; Ecological modernization and the policy process. Oxford: Clarendon, 1995.
47. Hajer, M. A; "Public without policy? Policy analysis and the institutional void"; Policy Sciences, 2003, V.36(2), PP.175-195. doi:10.1023/A:1024834510939.
48. Hanson, A. & Levin, B. L; Mental health informatics; New York NY: Oxford University Press, 2012.
49. Hanson, A; Unlocking the Black Box of Policymaking: A Discursive View of the Florida Commission on Mental Health and Substance Abuse; University of South Florida, 2012, hanson@usf.edu.
50. Heclo, Hugh; "Issue Networks and the Executive Establishment"; In The New American Political System, ed. Anthony King, PP.87–124. Washington DC: American Enterprise Institute, 1978.
51. Kerr, C; The future of industrial societies: convergence or continuing diversity?; Cambridge, Mass.:Harvard University Press, 1983.
52. Kingdon, J. W; Agendas; Alternatives, and Public Policies: Longman Pub Group, 2003.
53. Laclau, E; New Reflections on the Revolution of our Time; London: verso, 1990.
54. Lindblom, Charles E; "The Science of Muddling Through"; Public Administration, Review 19, 1959, PP.79–88.
55. Öberg, Perola, Martin Lundin & Jonas Thelander; "Political Power and Policy Design: Why Are Policy Alternatives Constrained?"; Policy Studies Journal, 2015. V.43(1), PP.93–114.
56. Rein, M., & Schön, D; "Frame-critical policy analysis and frame-reflective policy practice"; Knowledge and policy, 1996. V.9(1), PP.85–104.
57. Rochefort, D. A., & Cobb, R. W; The politics of problem definition: Shaping the policy agenda; Lawrence, KS: University Press of Kansas, 1994.
58. Sabatier, Paul A & Hank C. Jenkins-Smith; "The Advocacy Coalition Framework: An Assessment"; In Theories of the Policy Process, ed. Paul A. Sabatier, PP.117–166. Boulder, CO: Westview Press, 1999.
59. Saurugger, Sabine; "Constructivism and public policy approaches in the EU: from ideas to power games"; In Journal of European Public Policy; 2013, V.20 (6), PP.888–906.
60. Smith, Kevin B. & Christopher W. Larimer; The Public Policy Theory Primer; Third Edition, Routledge, Tylor and Francis Group, New York London, 2018.
61. Truman, David; the Governmental Process: Political Interests and Public Opinion; New York: Knopf, 1951.
62. UNDP; "Human development report"; New York: Oxford Univercity Press, 1994.
63. Van Dijk, T; Racism and the Press; London: Routledge, 1991.
64. Wardhaugh, Ronald; An Introduction to Sociolinguistics (5th ed.); Oxford: Blackwell Publishing, 2006.
65. Wotipka, C. M. & Ramirez, F. O; "World Society and Human Rights: An Event History Analysis of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women"; In B. A. Simmons, F. Dobbin & G. Garrett (Eds.), The Global Diffusion of Markets and Democracy (PP.303-343), Cambridge; New York: Cambridge University Press, 2008.