قاعده نفی غرر در نکاح در سخنان فقها و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه قم

2 استادیار گروه حقوق دانشگاه قم

چکیده

دربارة قاعدة نفی غرر دو قرائت عام و خاص وجود دارد. از این جهت سه دیدگاه فقهی در مورد قلمرو قاعدة نفی غرر شکل گرفته است: دیدگاه اول نفی غرر را مختص به بیع و اجاره می‌شناسد؛ دیدگاه دوم معاوضات را مشمول مفاد نفی غرر عنوان می‌کند؛ دیدگاه سوم اطلاق قاعده را پذیرفته است و نفی غرر را در تمامی عقود لازم میداند. در نتیجة این اختلاف‌نظر این پرسش مطرح است که آیا غرر از عقد نکاح نهی شده است یا خیر؟ به‌ویژه که در ماهیت نکاح اختلاف‌نظر است که آیا احکام معاوضات در مورد نکاح نیز جریان دارد یا خیر؟ و آیا بین نکاح دائم و موقت از جهت احکام معاوضات و نفی غرر تفاوت هست یا خیر؟ در این مقاله سعی شده جایگاه قاعدة نفی غرر در نکاح مشخص شود و با رجوع به مواد قانونی معلوم گردد رویکرد قانون‌گذار پذیرش کدام دیدگاه فقهی بوده است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
1. ابن‌بابویه قمی، محمد‌بن‌على؛ عیون أخبار الرضا7؛ ج2، تهران: نشر جهان‏، 1378ق.
2. امامى، سیدحسن؛ حقوق مدنى؛ ج4، تهران: انتشارات اسلامیه‌،1370.
3. انصارى‌ دزفولى، مرتضى‌بن‌محمدامین؛ کتاب النکاح؛ قم: کنگرة جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌، 1415ق.
4. بجنوردی، سیدحسن؛ القواعد الفقهیه؛ ج4، قم: نشر الهادی، 1419ق.
5. بحرانى آل عصفور، حسین‌بن‌محمد؛ الحدائق الناضره فی أحکامالعترةالطاهره؛ ج24، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‌، 1405ق.
6. تمیمى آمدی‌،نعمان‌بن‌محمد؛دعائم الإسلام‌؛ ج2، قم:مؤسسة آل‌البیت:، 1385ق.
7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ حقوق خانواده؛ تهران: کتابخانة گنج دانش، 1376.
8. حر عاملى، محمد‌بن‌حسن‌؛ وسائل الشیعه؛ ج21، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1409ق.
9. حلی، مقداد‌بن‌عبدالله سیورى‌؛ التنقیح الرائع لمختصر الشرائع؛ ج3، قم: انتشارات کتابخانة آیت‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.
10. دادمرزی، ‌سیدمهدی و سیدمصطفی محقق داماد؛ «بررسی مقایسه‌ای ماهیت نکاح در فقه و حقوق موضوعه»؛ پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دورة 16، شمارة 3، 1391، ص75-98.
11. دادمرزی، ‌سیدمهدی؛ ریاست خانواده در روابط زوجین؛ تهران: نشر میزان، 1393.
12. سبحانى‌ تبریزى، جعفر؛ نظام الطلاق فی الشریعة الإسلامیة الغرا؛ ج2، قم: مؤسسة امام صادق7، 1414ق.
13. شبیرى‌ زنجانی، سیدموسى؛ کتاب نکاح؛ ج22، قم: مؤسسة مؤسسة پژوهشى راى‌‌‌پرداز، 1419ق.
14. شهید اول، محمد‌بن‌مکى عاملى؛ القواعد والفوائد؛ ج، قم: کتاب‌فروشى مفید، 1400ق.
15. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على عاملى؛ الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه؛ ج5، قم: کتاب‌فروشى داورى‌، 1410ق.
16. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على عاملى؛ مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام؛ ج4، 5، 7 و 8، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه، 1413ق.
17. طباطبایى‌ حائرى، سیدعلى‌بن‌محمد؛ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل؛ ج12، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1418ق.
18. طباطبایى‌ حکیم، سیدمحسن؛ مستمسکالعروة الوثقى؛ ج14، قم: مؤسسة دارالتفسیر‌، 1416ق.
19. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم؛حاشیة المکاسب‌؛ج2، قم: مؤسسة اسماعیلیان‌، 1421ق.
20. طوسى، محمد‌بن‌حسن‌؛ الإستبصار فیما اختلف من الأخبار؛ ج3، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1390ق.
21. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر اسدى‌؛ تذکرة الفقها؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1388ق.
22. فاضل موحدى‌ لنکرانى، محمد؛ تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (النکاح)؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1403ق.
23. فاضل هندى، محمد‌بن‌حسن اصفهانى؛ کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام؛ ج7، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1416ق.
24. فخرالمحققین حلی، محمد‌بن‌حسن‌بن‌یوسف؛ إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد؛ ج3، قم: مؤسسة اسماعیلیان‌، 1387ق.
25. فیض کاشانى، محمدمحسن‌بن‌شاه مرتضى؛ مفاتیح الشرائع؛ قم: انتشارات کتابخانة آیت‌الله مرعشى نجفى، [بی‌تا].
26. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق خانواده؛ ج، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1378.
27. محقق ثانى، على‌بن‌حسین‌ عاملى کرکى؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ ج7، 12 و 13، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1414ق.
28. محقق حلی، جعفر‌بن‌حسن‌؛ نکت النهایه؛ ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم،1412ق.
29. محقق داماد‌ یزدى، سیدمصطفى و جلیل قنواتی و سیدحسن وحدتی شبیری ‌ و ابراهیم عبدی پورفرد؛ حقوق قراردادها در فقه امامیه؛ ج2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
30. محقق داماد‌ یزدى، سیدمصطفى؛ بررسى فقهى حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)؛ تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1390.
31. مکارم‌ شیرازى، ناصر؛ کتاب نکاح؛ ج1، 5 و 6، قم: انتشارات مدرسة امام على‌بن‌ابی‌طالب7، 1424ق.
32. میرزای قمی گیلانى، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن؛ رسائل المیرزا القمی؛ ج2؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1427ق.
33. نجفى، محمدحسن ‌(صاحب جواهر)؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ ج26 و 31، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
34. نراقى، مولى احمد‌بن‌محمدمهدی؛ مستند الشیعه فی أحکام الشریعه؛ ج‌16، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1415ق.