مبانی نظری دیدگاه علامه طباطبایی در حجیت روایات تفسیری و تعامل با روایات جنسیتی در المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مرکز تحقیقات زن و خانواده

چکیده

دربارۀ حجیت روایات تفسیری اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی قائل به حجیت و بسیاری از اندیشمندان اسلامی، ازجمله علامه طباطبایی قائل به عدم حجیت‌اند. در مقالۀ حاضر، ادلۀ حجیت خبر واحد از حیث شمول آن بر روایات تفسیری بررسی شده است. نتیجۀ بررسی، عدم شمول ادلۀ حجیت خبر واحد ـ اعم از لفظی و غیرلفظی ـ بر روایات تفسیری و تأیید دیدگاه علامه است. از دیدگاه علامه، روایات تفسیری زمانی حجت‌اند که یا متواتر یا محفوف به قرینۀ قطعیه باشند؛ به‌طوری‌که از طریق آنها وثوق تام شخصی حاصل شود. در زمینۀ روایات جنسیتی به نظر می‌رسد علامه با رویکرد متن‌محوری از ذکر برخی روایات چشم‌پوشی کرده است. دقت در مضامین برخی از این احادیث به‌خوبی ناسازگاری آنها را با مبانی کلامی و انسان‌شناختی، ظواهر یا روح کلی قرآن، مسلّمات روایی و مانند آن نشان می‌دهد؛ چنان‌که در زمینة علت اعتماد به پاره‌ای دیگر از احادیث تفسیری، به مواردی مانند تواتر یا استفاضه، همسویی و تعاضد مضمونی با روایات دیگر و مانند آن تصریح شده است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
1. آشتیانی، محمدحسن؛ بحر‌الفوائد فی شرح‌الفرائد (طبع جدید)؛ ط1، بیروت: ‌‌مؤسسۀ التاریخ‌العربی، 1429ق.
2. آملی، میرزا هاشم؛ مجمع‌الافکار ومطرح‌الانظار؛ تقریرات محمدعلی اسماعیلی؛ چ1، قم: المطبعۀ‌العلمیه 1395ق.
3. ابن‌منظور، محمد‌‌بن‌مکرم؛ لسان‌العرب؛ بیروت: دار ‌الاحیاء التراث‌العربی؛ 1408ق.
4. انصاری مرتضی؛ فرائد‌الاصول؛ چ5، قم: مؤسسة النشر‌الاسلامی التابعة لجماعة‌المدرسین؛ 1416ق.
5. ایروانی، علی؛ نهایة‌النهایه فی شرح‌الکفایه؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1370.
6. برنجکار، رضا؛ روش­شناسی علم کلام، اصول استنباط و دفاع در عقاید؛ قم: ‌‌مؤسسۀ علمی و فرهنگی دار‌الحدیث، سازمان چاپ و نشر: انجمن کلام اسلامی حوزه، 1391.
7. بروجردی،‌ حسین؛ لمحات‌الاصول؛ تقریرات امام خمینی؛ چ1، قم: ‌‌مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی،‌ 1421ق.
8. بحرانی، هاشم‌‌بن‌سلیمان؛ البرهان فی تفسیر‌القرآن؛ چ1، قم: مؤسسۀ بعثت، 1415ق.
9. حویزی، عبدعلی‌‌بن‌جمعه؛ تفسیر نور‌الثقلین؛ چ4، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
10. خراسانی، محمدکاظم؛ کفایة‌الاصول؛ چ1، قم: ‌‌مؤسسۀ آل‌البیت:، 1409ق.
11. ــــــــــ؛ درر‌الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد؛ چ1، تهران: ‌‌مؤسسۀ الطبع و‌النشر التابعه لوزارۀ الثقافۀ و‌الارشاد الاسلامی، 1410ق.
12. خویی،‌‌ سید‌ابوالقاسم؛ مصباح‌الاصول؛ تقریر سیدمحمدسرور الواعظ الحسینی البهسودی؛ چ1، قم: مکتبۀ الداوری؛ 1409ق.
13. ــــــــــ؛ البیان فی تفسیرالقرآن؛ ط‏3، بیروت: مؤسسة‏الاعلمی للمطبوعات، 1394ق.
14. روحانی، محمد؛ منتقی‌الاصول؛ تقریرات عبد‌الصاحب حکیم؛ چ1، قم: دفتر آیت‌الله‌‌ سید‌محمد حسینی روحانی، 1413ق.
15. سبحانی تبریزی، جعفر؛ ارشاد‌العقول الی مباحث‌الاصول؛ تقریرات محمدحسین حاج عاملی؛ چ1، قم: ‌‌مؤسسۀ امام صادق7، 1424ق.
16. سبحانی، جعفر؛ تهذیب‌الاصول (تقریرات بحث آیت‌الله‌‌ سید‌روح‌الله موسوی خمینی)؛ چ1، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1423ق.
17. سیوطی، عبدالرحمن‌‌بن‌ابی­بکر؛ الدر‌المنثور فی التفسیر بالمأثور؛ چ1، قم: کتابخانۀ آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی؛ 1404ق.
18. صادقی، هادی؛ درآمدی بر کلام جدید؛ قم: کتاب طه و نشر معارف 1382.
19. صدر، سیدرضا‌؛ الاجتهاد و‌التقلید؛ قم:‌ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم،1420ق‌.
20. صدر، سیدمحمدباقر؛ بحوث فی علم‌الاصول؛ تقریرات‌‌ سید‌محمود هاشمی شاهرودی؛ چ3، قم: ‌‌مؤسسۀ دایرۀ‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت:، قم، 1417ق.
21. طباطبایی یزدی،‌‌ سید‌محمدکاظم؛ العروة‌الوثقی المحشی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1419ق.
22. ــــــــــ؛ العروة‌الوثقی مع التعلیقات؛ قم: انتشارات مدرسۀ امام علی‌‌بن‌ابی‌طالب7، 1428ق.
23. طباطبایی،‌‌ سید‌محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر‌القرآن؛ بیروت؛ مؤسسۀالاعلمی للمطبوعات؛ 1393ق.
24. ــــــــــ؛ حاشیة‌الکفایه؛ چ1، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، [بی‌تا].
25. طوسی، محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر‌القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث‌العربی، [بی‏تا].
26. عاملی، محمد‌‌بن‌الحسن؛ وسائل‌الشیعه؛ بیروت: دار احیاء التراث‌العربی. 1391ق.
27. عاملى، زین‌الدین‌‌بن‌على (شهید ثانى)؛ المقاصد‌العلیه فی شرح الرسالة‌الألفیه؛ 1ج، چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم، 1420ق.
28. عراقی، ضیاءالدین؛ نهایة‌الافکار؛ چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
29. فاضل لنکرانی، محمد؛ مدخل‌التفسیر؛ چ5، تهران: چاپخانۀ حیدری؛ 1396ق.
30. فیض کاشانی، محمد‌‌بن‌شاه مرتضی؛ تفسیر‌الصافی؛ چ2، تهران: مکتبة‌الصدر، 1415ق.
31. قمی، على‌‌بن‌ابراهیم؛ تفسیر‌القمی؛ ‏ قم:‏ دار‌الکتاب، ‏1363‏.
32. مجلسی، محمدباقر‌‌بن‌محمدتقی؛ بحارالانوار؛ ط2، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی، 1403ق.
33. مروجی، علی؛ تمهید‌الوسائل فی شرح‌الرسائل؛ چ1، قم: مکتب النشر‌الاسلامی، 1410ق.
34. مکارم شیرازی، ناصر؛ انوار‌الاصول؛ چ2، قم: مدرسة الامام علی‌‌بن‌ابی‌طالب7، 1428ق.
35. نایینی، محمدحسین؛ اجود‌التقریرات؛ تقریرات‌‌ سید‌ابوالقاسم موسوی خویی؛ قم: مطبعۀ‌العرفان، 1352.
36. ــــــــــ؛ فوائد‌الاصول؛ تقریرات محمدعلی کاظمی خراسانی؛ چ1، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1376.
37. همدانی، رضا‌‌بن‌محمدهادی؛ الفوائدالرضویة علی الفرائد‌المرتضویه؛ چ1، تهران: کتاب‌فروشی جعفری تبریزی، 1377ق.
38. برنجکار، رضا؛ «روش‌شناسی علم کلام، روش استنباط از متون دینی»؛ نقد و نظر، ش9، 1388، ص104–125.
39. سند، محمد؛ «نقش روایات در امور اعتقادی»؛ ترجمۀ مصطفی اسکندری؛ پژوهش­های اصولی، ش4 و 5 و 6، 1381 و 1382.
40. معرفت، محمدهادی؛ «کاربرد حدیث در تفسیر»، پژوهش‌های حدیثی (مجلۀ تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی)، 1380، ص141–146.
41. سند، محمد؛ «نشست علمی برگزارشده در دانشکدۀ علوم حدیث»؛ www.hadith.net تاریخ برگزاری: 16 آذر 1385.
42. فاضل لنکرانی، محمدجواد؛ «حجیت خبر واحد در تفسیر قرآن»؛ پایگاه اطلاع‌رسانی، www.fazellankarani.com 29/1/1388.