معیار نابرابری در تعریف عدالت: امری فلسفی یا کلامی؛ بررسی دیدگاه علامه طباطبایی درباره تفاوت حقوقی مرد و زن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مرکز تحقیقات زن و خانواده

چکیده

در بسیاری از متون نگاشته‌شده دربارة عدالت، این مفهوم به اعطای حقوق برابر به افراد برابر و اعطای حقوق نابرابر به افراد نابرابر تعریف شده است. بسیاری از محققان از این تعریف رسمی فراتر نرفته‌اند؛ درحالی‌که عدالت - بر خلاف مفهوم برابری - به دنبال تبیین نابرابری‌های موجه و جلوگیری از ستم با وجود همة وجوه برابر و نابرابر میان انسان‌هاست؛ بنابراین تبیین معیار نابرابری از مهم‌ترین مباحث محتوایی عدالت‌پژوهی است. این مقاله به دنبال تدقیق این معناست که تعیین این معیار، مبحثی فلسفی و نیازمند تحلیل فلسفی و پیشادینی است یا کلامی و مبتنی بر متون دینی. در این مقاله ضمن طرح مبحث به صورت کلی به واکاوی موضوع در بیان علامه طباطبایی; در المیزان پرداخته‌ شده و نتایج ذیل به دست آمده است: 1. در تحلیل علامه از عدالت، شکافی نظری وجود دارد و علامه از سطح تعریف رسمی عدالت به عمق آن ورود نکرده است. 2. اگرچه منطق توزیع حقوق در عدالت اجتماعی و عدالت حقوقی اسلامی با هم متفاوت‌اند، علامه از هردو تعبیر در تبیین معیار نابرابری میان مردان و زنان استفاده کرده‌ است. 3. عدالت تا مرز تعریف رسمی، اساساً فلسفی است؛ ولی آن‌گاه که از عدالت حقوقی بحث می‌کنیم، به نوعی وارد بحث عدالت توزیعی می‌شویم که دراین‌باره فلسفة حقوق یا فلسفة فقه باید در عمق تعریف برود و تعریف را تکمیل کند. 4. تفاوت‌های حقوقی میان دو جنس را تنها با سنجۀ عدالت و بی‌عدالتی نمی‌توان سنجید و معیارهای دیگری نیز دارند.

کلیدواژه‌ها


1. ابوزید، نصر حامد؛ دوائرالخوف؛ بیروت: المرکز الثافی العربی، 2004م.
2. پیغامی، عادل، محمدصادق تراب­زاده جهرمی و سیدعلیرضا سجادیه؛ گفتارهایی در عدالت اجتماعی؛ تهران: دانشگاه امام صادق7، 1395.
3. سبحانی، جعفر؛  الالهیات على هدى الکتاب والسنة والعقل؛ قم: العالمی للدراسات‌الاسلامیه، 1412ق.
4. صانعی، یوسف؛ فقه‌الثقلین فی شرح تحریر‌الوسیله؛ قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422ق.
5. صدر، محمدباقر؛ بحوث فی علم الاصول؛ بیروت: الدرالاسلامیه، 1417ق.
6. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن، 20ج، بیروت: مؤسسةالأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
7. علی­اکبریان، حسنعلی؛ قاعدة عدالت در فقه امامیه؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386.
8. غروی اصفهانی، محمدحسین؛ نهایةالدرایة فی شرح‌الکفایة، بیروت: مؤسسة آل‌البیت: لاحیاءالتراث.
9. مطهری، مرتضی؛ نظام حقوق زن در اسلام؛تهران: صدرا، 1384.
10. ــــــــــ؛ عدل الهی، تهران: صدرا، 1389.
11. ــــــــــ؛ بیست گفتار؛ تهران: صدرا، 1368.
12. مکارم شیرازی، ناصر؛ انوارالأصول؛ قم: مدرسة امام علی‌بن‌ابی‌طالب7، 1428ق.
13. واعظی، احمد؛ نقد و بررسی نظریه­های عدالت؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.