اثر حسن نیت در ثبوت خیار تدلیس در نکاح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تبریز

2 کارشناسی ارشد فقه و حقوق دانشگاه تبریز

چکیده

عقد نکاح به سبب اهمیت و تأثیر آن در جامعه و نظم عمومی، موارد انحلال مشخص و محدودی دارد که از این موارد می‌توان به تدلیس یاد کرد. مراد از تدلیس، پنهان کردن نقص و عیب یا ابراز صفت کمالی است که برای مشروط‌علیه به صورت شرط تبانی در عقد یا صریح ضمنی، شرط می‌شود و پس از عقد روشن می‌گردد که مشروط‌علیه دارای صفت شرط‌شده نیست. در ثبوت خیار به سبب تدلیس در نکاح، بنا بر مادة 1128 قانون مدنی هیچ تردیدی وجود ندارد و فقیهان و حقوق‌دانان بر ثبوت آن اتفاق‌نظر دارند؛ ولی آنچه محل بحث و تردید است، اثر وجود حسن‌نیت در مدلّس و مشروط‌علیه است؛ بدین‌معنا که فرد متعهد در انجام تدلیس خود حسن‌نیت داشته باشد، نه سوء‌نیت و قصد فریب و خدعه. در این صورت نیز به نظر نگارندگان پژوهش پیش‌رو که به روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای نگاشته شده، برای متعهد‌له، حق فسخ به سبب خیار تدلیس ایجاد می‌شود؛ زیرا بنا بر قول برخی از فقیهان، اطلاق مواد قانونی و دیدگاه برخی حقوق‌دانان و به استناد اطلاق ادلة باب، اعم از روایات مربوط به عیوب مجوز فسخ نکاح، غشّ، بیع مرابحه، تصریه و تدلیس ماشطه و نیز شاخص‌های مطرح برای حیلة مدنی از یک سو و نبود دلیل خاص مخالف از سوی دیگر، خیار تدلیس، در فرض نداشتن سوء‌نیت و قصد فریب و در صورت وجود حسن‌نیت نیز اثبات می‌شود و فقط وجود سوء‌نیت، دلیل ثبوت خیار تدلیس در نکاح نیست.

کلیدواژه‌ها


1. ‌ابن‌اثیر، مجدالدین مبارک؛ النهایة فی غریب الحدیث والأثر؛ چ1، قم: ‌‌مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، [بی­تا].
2. ابن‌حمزه، محمد؛ الوسیله الی نیلالفضیله؛ قم: کتابخانة آیتالله مرعشی نجفی، 1408ق.
3. ابن‌فارس، ابوالحسین احمد؛ معجم مقائیس اللغة؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
4. ‌ابن‌مکی عاملی (شهید اول)، محمد؛ اللمعة‌الدمشقیه فی فقه‌الامامیه، چ1، بیروت: دارالتراث، 1410ق.
5. ‌ابن‌منظور، جمال­الدین محمد؛ لسان‌العرب؛ ط3، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
6. اردبیلی، محمدعلی؛ حقوق جزای عمومی؛ چ5، تهران: میزان، 1382.
7. امامی، حسن؛ حقوق مدنی؛ چ1، تهران: انتشارات اسلامیه، 1334‌.
8. انصاری، علی؛ تئوری حسن‌نیت در قراردادها: مطالعة تطبیقی در حقوق ایران و نظام‌های حقوقی معاصر؛ چ2، تهران: جنگل، جاودانه، 1391‌.
9. اوصیاء، پرویز؛ تدلیس: مطالعة تطبیقی در حقوق فرانسه، انگلیس، اسلام و ایران در تحولات حقوق خصوصی؛ چ3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1371‌.
10. آخوند خراسانی، محمدکاظم؛ کفایةالاصول؛ قم: آل‌البیت:، 1409ق.
11. بجنوردی، سیدمحمد‌‌بن‌حسن؛ قواعد فقهیه؛ چ3، تهران: ‌مؤسسة عروج، 1401ق.
12. بحرانی آل عصفور، حسین‌بن‌محمد؛ الانواراللوامع فی شرح مفاتیح­الشرائع؛ قم: مجمع البحوث­العلمیه، [بی­تا].
13. بحرانی، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق­الناظره فی أحکام العترة­الطاهره؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
14. بروجردی عبده، محمد؛ حقوق مدنی؛ چ1، تهران: انتشارات مجد، 1380‌.
15. تبریزى، جواد‌بن‌على؛ ارشادالطالب الی التعلیق علی المکاسب؛ قم: ‌مؤسسة اسماعیلیان، 1416ق.
16. ــــــــــ؛ صراط­النجاة؛ قم: انتشارات الصدیقة­الشهیده، 1427ق.
17. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین­الدین‌بن‌علی؛ الروضةالبهیه؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1410ق.
18. ــــــــــ؛ مسالک‌الأفهام، چ1، قم: ‌‌مؤسسة المعارف­الاسلامیه، 1413ق.
19. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ حقوق تعهدات؛ چ2، تهران: انتشارات گنج دانش، 1389‌.
20. ــــــــــ؛ حقوق خانواده؛ چ4، تهران: گنج دانش، 1386‌.
21. جلالی، مهدی؛ حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن؛ چ1، تهران: خرسندی، 1389‌.
22. حاجی‌پور، مرتضی؛ «حسن­نیت تکلیفی در فقه امامیه»، فصلنامة فقه و حقوق اسلامی، شمارة هفتم، 1392‌، دانشگاه تبریز، ص31-68.
23. حبیب‌زاده، محمدجعفر؛ «حیلة کیفری و فرق آن با حیلة مدنی»، دادرسی، ش11، تهران، 1377، ص31-37.
24. حر عاملی، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل­الشیعه؛ چ1، قم: ‌‌مؤسسة آل­البیت:، 1409ق.
25. حسینى حائرى، سیدکاظم؛ فقه­العقود؛ چ2، قم: مجمع اندیشة اسلامى، 1423ق.
26. حسینى عاملى، سیدجواد‌بن‌محمد؛ مفتاح­الکرامة فی شرح قواعد­العلاّمة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.
27. حمیری، نشوان‌بن‌سعید؛ شمس­العلوم ودواء کلام­العرب من الکلوم؛ ط1، بیروت: دارالفکر، 1420ق.
28. حیاتی، علی­عباس؛ حقوق مدنی 3: قواعد عمومی قراردادها؛ چ1، تهران: نشر میزان، 1392‌.
29. خویى، سیدابوالقاسم؛ مصباح­الفقاهه؛ قم: مؤسسة احیاء تراث الامام الخویی، [بی­تا].
30. دیانی، عبدالرسول؛ حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن؛ چ1، تهران: نشر میزان، 1387‌.
31. دیلمی، احمد؛ حسن‌نیت در مسئولیت مدنی؛ چ1، تهران: نشر میزان، 1389‌.
32. روحانى، سیدصادق؛ منهاج­الفقاهه؛ چ1، قم: انوارالهدى، 1429ق.
33. ژوردن، پاتریس؛ اصول مسئولیت مدنی؛ مترجم: مجید ادیب؛ چ3، تهران: میزان، 1391‌.
34. شایگان، علی؛ حقوق مدنی؛ چ1، قزوین: انتشارات طه، 1375‌.
35. شهیدى، میرزا فتاح؛ هدایة­الطالب الی اسرارالمکاسب؛ تبریز: چاپخانة اطلاعات، 1375ق.
36. شیخ انصاری، مرتضی؛ کتاب­المکاسب؛ چ1، قم: کنگرة جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
37. شیخ مفید، محمد‌بن‌محمد‌بن‌نعمان؛ المقنعه؛ چ1، قم: کنگرة جهانى هزارة شیخ مفید، 1413ق.
38. صافی گلپایگانی؛ جامع­الاحکام؛ قم: انتشارات حضرت معصومه3، 1417ق.
39. صدوق، محمد‌بن‌علی‌بن‌بابویه؛ من لایحضره الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
40. صفایی، سیدحسین و اسدالله امامی؛ مختصر حقوق خانواده؛ چ36، تهران: نشر میزان، 1392‌.
41. طاهری، حبیب‌الله؛ حقوق مدنی؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.
42. طباطبایى حائرى، سیدعلى‌بن‌محمد؛ ریاض­المسائل؛ قم: ‌مؤسسة آل­البیت:، 1418ق.
43. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم؛ حاشیة­المکاسب؛ قم: ‌مؤسسة اسماعیلیان، 1421ق.
44. طبرسی، امین­الاسلام فضل‌بن‌حسن؛ المؤتلف من المختلف بین أئمة­السلف؛ مشهد: البحوث‌الاسلامیه، 1410ق.
45. طوسی، ابوجعفر محمد‌بن‌حسن؛ الخلاف؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق‌«الف».
46. ــــــــــ؛ المبسوط فی فقه­الامامیه؛ چ3، تهران: المکتبة­المرتضویه، 1387ق.
47. ــــــــــ؛ تهذیب­الاحکام؛ چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق‌«ب».
48. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف؛ ارشاد­الاذهان الی احکام­الایمان؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
49. ــــــــــ؛ تحریر الاحکام­الشرعیه علی مذهب­الامامیه؛ قم: ‌‌مؤسسة امام صادق7، 1420ق.
50. ــــــــــ؛ تذکرة­الفقهاء؛ چ1، قم: ‌‌مؤسسة آل­البیت:، 1414ق.
51. ــــــــــ؛ قواعدالاحکام فی معرفةالحلال والحرام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
52. علیزاده، مهدی؛ «مبانی اصل حسن‌نیت و رفتار منصفانه در قراردادها»؛ الهیات و حقوق، شمارة 15 و 16، مشهد، 1384‌، ص95-127.
53. عمید، حسن؛ فرهنگ عمید؛ چ1، تهران: امیرکبیر، 1342‌.
54. فاضل هندی، محمد‌‌بن‌حسن؛ کشف‌اللثام والإبهام عن قواعد­الاحکام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
55. فیومی، احمد‌بن‌محمد؛ المصباح­المنیر فی غریب الشرح­الکبیر للرافعی؛ قم: منشورات دارالرضی، [بی­تا].
56. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق خانواده؛ چ7، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1385‌.
57. ــــــــــ؛ حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها؛ چ4، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1383‌.
58. ــــــــــ؛ دورة مقدماتی حقوق مدنی: اعمال حقوقی ـ قرارداد ـ ایقاع؛ چ10، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1384‌.
59. ــــــــــ؛ قانون مدنی در نظم کنونی؛ چ41، تهران: نشر میزان، 1393‌.
60. کلینی، ابوجعفر محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
61. کیدری، قطب­الدین محمد؛ اصباح­الشیعه بمصباح­الشریعه؛ چ1، قم: ‌‌مؤسسة امام صادق7، 1416ق.
62. کاشف­الغطا، جعفر بن خضر؛ شرح قواعدالاحکام؛ نجف اشرف: ‌‌مؤسسة کاشف‌الغطا، 1420ق.
63. کاشف‌الغطا، حسن‌بن‌جعفر؛ انوارالفقاهه: کتاب البیع؛ ط1، نجف اشرف: ‌‌مؤسسة کاشف‌الغطا، 1422ق«ب».
64. ــــــــــ؛ انوارالفقاهه: کتاب المکاسب؛ ط1، نجف اشرف: ‌‌مؤسسة کاشف‌الغطا، 1422ق‌«الف».
65. کاشف‌الغطا، مهدى؛ موردالأنام فی شرح شرائع­الإسلام؛ نجف اشرف: ‌‌مؤسسة کاشف­الغطاء، [بی­تا].
66. کرکی، علی بن حسین؛ جامعالمقاصد؛ قم: مؤسسة آلالبیت:، 1414ق.
67. گرجی، ابوالقاسم و همکاران؛ بررسی تطبیقی حقوق خانواده؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1392‌.
68. مامقانى، محمدحسن؛ غایة­الآمال فی شرح کتاب­المکاسب؛ قم: مجمع الذخائرالاسلامیه، 1316ق.
69. محقق داماد، سیدمصطفی؛ بررسی فقهی حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن؛ تهران: علوم اسلامی، 1376‌.
70. محقق سبزواری، محمدباقر‌بن‌محمدمؤمن؛ کفایة­الاحکام؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.
71. مشکینی، علی؛ مصطلحات­الفقه ومعظم عناوینه­الموضوعیه؛ قم: نشر الهادی، 1377ق.
72. معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ چ7، تهران: چاپخانة سپهر، 1364‌.
73. مغنیه، محمدجواد؛ فقه ­الامام الصادق7؛ چ2، قم: ‌‌مؤسسة انصاریان، 1421ق.
74. مکارم شیرازى، ناصر؛ انوارالفقاهه: کتاب­التجاره، قم: انتشارات مدرسه امام على‌بن‌ابی‌طالب7، 1426ق
75. ــــــــــ؛ کتاب­النکاح؛ قم: انتشارات مدرسه امام على‌بن‌ابی‌طالب7، 1424ق.
76. منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب­المحرمه، قم: نشر تفکر، 1415ق.
77. موسوی خمینی، سیدروح­الله؛ المکاسب­المحرمه؛ چ1، قم: ‌‌مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415ق.
78. میرزای شیرازی، محمدتقی؛ حاشیةالمکاسب؛ چ1، قم: منشورات الشریف­الرضی، 1412ق.
79. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرائع­الاسلام؛ ط7، بیروت: دار إحیاء التراث­العربی، 1404ق.
80. واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی؛ تاج­العروس من جواهرالقاموس؛ ط1، بیروت: دارالفکر، 1414ق.