رهیافت روش‌شناختی علامه طباطبایی (ره) و ظرفیت‌سنجی آن برای تولید جامعه‌شناسی اسلامی با تأکید بر حوزة خانواده و جنسیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

علامه طباطبایی در اندیشة اجتماعی خود - مانند هر اندیشور اجتماعی دیگری - ناگزیر از اتخاذ مجموعه‌ای از مبانی روش‌شناختی و به‌کارگیری روش‌های تحقیق مناسب بوده است. علامه اندیشوری ذوعلوم و ذوفنون است و مباحث وی در حوزه‌های اجتماعی، نوعی چندروشی تجزیه‌ای را به نمایش می‌گذارد که به موجب آن از روش‌های گوناگون به فراخور مورد استفاده می‌شود؛ بدین معنا که علامه به عنوان مفسر قرآن از روش‌های تفسیر متن، در جایگاه فیلسوف از روش عقلی، به عنوان متکلم از روش‌های کلامی، در مقام فقیه از روش فقهی، به عنوان مورخ از روش تاریخی و ... بهره می‌گیرد؛ اما اینکه این روش‌های متنوع در یک چارچوب منسجم و یکپارچه ملاحظه شوند، دغدغه و مسئلة ایشان نبوده است. براین‌اساس پرسش اصلی این نوشتار آن است که چگونه می‌توان از درون این روش‌شناسی، به یک الگوی چندروشی یکپارچه با قابلیت کاربرد در علوم اجتماعی ازجمله در حوزة جامعه‌شناسی خانواده و جنسیت دست یافت؟ به منظور دستیابی به این هدف، کوشش شده مبانی پارادایمی علامه طباطبایی که در تدوین یک نظام روش‌شناختی یکپارچه برای علوم اجتماعی اثرگذارند، مشخص شوند و سپس با توجه به استلزامات تبدیل روش‌شناسی ایشان به یک روش‌شناسی جامع و کارآمد در زمینة علوم اجتماعی به‌ویژه از حیث استفاده از ظرفیت روش‌های گوناگون به‌ویژه روش تجربی، الگوی موردنظر ترسیم شود.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آدلر، مورتیمر جروم؛ ده اشتباه فلسفی؛ ان‌شاءالله رحمتی؛ تهران: الهدی، 1379.
3. احمدی، علی‌اصغر؛ فطرت: بنیان روان‌شناسی اسلامی؛ تهران: مؤسسة انتشارات امیرکبیر، 1362.
4. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ لبّ‌الأثر فی الجبر والقدر؛ تقریر جعفر سبحانی؛ قم: مؤسسة امام صادق7، 1418ق.
5. ایمان، محمدتقی؛ مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم انسانی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.
6. بستان (نجفی)، حسین؛ نظریة عرفی شدن با رویکرد اجتهادی تجربی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان تبلیغات اسلامی،‌ 1396.
7. جوادى آملى، عبدالله؛ شریعت در آیینة معرفت؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1377.
8. راغب اصفهانی، حسین؛ مفردات غریب القرآن؛ تهران: دفتر نشر کتاب، 1404ق.
9. ریتزر، جورج؛ نظریة جامعه‌شناسی در دوران معاصر؛ ترجمةمحسن ثلاثی؛ تهران: انتشارات علمی، 1385.
10. سایر، آندرو؛ روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی؛ ترجمة عماد افروغ؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385.
11. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ قم: انتشارات جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، [بی‌تا].
12. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ نهایةالحکمه؛ تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1385.
13. کیاشمشکی، ابوالفضل؛ «کاربرد نظریة اعتباریات علامه طباطبایی در علوم انسانی»؛ علامه طباطبایی: فیلسوف علوم انسانی اسلامی؛ به کوشش عبدالحسین خسروپناه؛ 2ج، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1390، ج2، ص25-46.
14. گیدنز، آنتونی؛ چکیدة آثار آنتونی گیدنز؛ ویراستار: فیلیپ کسل، ترجمة حسن چاوشیان؛ تهران: ققنوس، 1383.
15. مطهری، مرتضی؛ مجموعة‌ آثار؛ تهران: صدرا، 1377.
16. Audi, Robert (ed.); The Cambridge Dictionary of Philosophy; Cambridge: Cambridge University Press, 1995.
17. Bellah, Robert, et al; Habits of the Heart: Individualism and Commitment in American Life; New York: Harper & Row, 1985.
18. Hollis, Martin; The Philosophy of Social Science: An Introduction; Cambridge: Cambridge University Press, 1994.