«منع تشبه به جنس مخالف» به مثابة قاعدة فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 دانش‌آموختة حوزة علمیة قم و دکتری مطالعات نظری جنسیت دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

این پژوهش با روش فقهی به بررسی روایات منع تشبه به جنس مخالف می‌پردازد و می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که آیا این روایات، ظرفیت لازم برای پشتیبانی یک قاعدة فقهی در حوزة مباحث جنسیتی را دارد. برای پاسخ به این پرسش، پس از ذکر نکاتی در اهمیت قاعده‌سازی و خطورت تشبه به جنس مخالف، ویژگی‌های قاعده و لوازم قاعده‌سازی بیان می‌شود. در پی آن با توصیف و تبیین مضمون روایات و بررسی اسناد و دلالت و مفاد آنها، به این نتیجه می‌رسیم که گزاره‌های مربوط به منع تشبه به جنس مخالف، شمول و کلیت لازم برای تطبیق را در اختیار قرار می‌دهد و می‌تواند تحت عنوان قاعدة فقهی «تحریم تشبه النساء بالرجال والعکس» در حوزة فقه فردی و حاکمیتی مطرح شود. طرح این قاعده در حوزة فقه حکومتی و سیاستگذاری‌های کلان اجتماعی، با دلایل متقن‌تری قابل‌پیگیری است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
1. ابن‌اشعث، محمدبن‌محمد؛ الجعفریات (الأشعثیات)؛ ج1، چ1، تهران: مکتبة النینوى الحدیثة، [بى‌تا].
2. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم؛ لسان‌العرب؛ ج15، ط3، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع ـ دار صادر، 1414ق.
3. اردبیلی، محمدبن‌علی؛ جامع‌الرواة؛ قم: مکتبة آیت‌الله العظمى المرعشى النجفى، 1403ق.
استادی، رضا؛ «تحقیقی پیرامون کتاب فقه‌الرضا7»؛ مجلة مشکوه، شمارة ۷۲ و ۷۳، تابستان ۱۳۸۰ش، ص154-160.
4. ایروانى، على‌بن‌عبدالحسین؛ حاشیةالمکاسب (للإیروانی)؛ ج2، چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.
5. بهبهانى، محمدباقر؛ حاشیة مجمع‌الفائدة والبرهان؛ ج1، چ1، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1417ق.
6. تانگ، رزمری؛ نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی؛ ترجمة منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی، 1391.
7. تستری، محمدتقی؛ قاموس‌الرجال؛ قم: مؤسسة نشر اسلامی، 1431ق.
8. جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد؛ الصحاح ـ تاج‌اللغة وصحاح‌العربیة، ج6، ط1، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
9. حاجی‌ده‌آبادی، احمد؛ قواعد فقه جزایی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 1389.
10. حر عاملى، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل‌الشیعة؛ ج30، چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1409ق.
11. خرازی، سیدمحسن؛ «تشبه الرجل بالمراة وبالعکس»؛ مجلة فقه اهل‌البیت: (بالعربیة)، ج‌9، [بی‌تا]، ص163-175
12. خمینى، سید روح‌الله موسوى؛المکاسب‌المحرمة (للإمام الخمینی)؛ ج2، چ1، قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى1، 1415ق.
13. خویى، سید ابوالقاسم؛ مصباح‌الفقاهة (المکاسب)؛ ج7، [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا] «الف».
ــــــــــ؛ معجم رجال‌الحدیث وتفصیل طبقات‌الرجال؛ ج24، [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا] «ب».
14. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات الفاظ‌القرآن؛ ج1، ط1، لبنان ـ سوریه: دارالعلم ـ الدارالشامیة، 1412ق.
15. زیبایی‌نژاد، محمدرضا؛ جایگاه خانواده و جنسیت در نظام تربیت رسمی؛ قم: نشر هاجر، 1391.
 16. سبحانی، جعفر؛ «قواعد فقهیه»؛ درس 23 و 24 شهریور 92. به نقل از سایت معظم له.
17. ــــــــــ؛ «تغییر جنسیت از دیدگاه فقه اسلامی»؛ مجلة فقه اهل‌بیت:، شمارة 69، بهار 91، ص5-16.
18. شعبانی، روح‌الله؛ «تشبه‌الرجل بالمرأة وتشبه المرأة بالرجل»؛ مجله تا اجتهاد، شمارة ‌1، زمستان1390، ص77-104.
19. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1417ق.
20. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ ج3، چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372.
21. طهرانی، آقابزرگ؛ الذریعه إلى تصانیف‌الشیعه؛ من أعلام القرن 14، ط3، بیروت: دارالإضواء، 1403ق.
22. عامری الغزی، محمدبن‌محمد؛ حسن‌التنبه لما ورد فی التشبه؛ ج10، ط1، دمشق: دارالنوادر، 1432ق.
23. فاضل لنکرانى، محمد؛ تفصیل‌الشریعه فی شرح تحریرالوسیله ـ الصلاة؛ ج1، چ1، قم: مؤلف، 1408ق.
24. فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد؛ کتاب العین؛ ج8، چ2، قم: نشر هجرت 1410ق.
25. فیاض، محمداسحاق؛ محاضرات فی اصول‌الفقه (تقریرات درس آیت‌الله خویی)؛ ج1، چ3، قم: دارالهادی للمطبوعات. 1410ق.
26. کلینى، محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق؛ الکافی (ط ـ الإسلامیة)؛ ج8، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
27. لارى، سید عبدالحسین؛ التعلیقه على المکاسب (لللاری)؛ قم: مؤسسة المعارف‌الإسلامیه، 1418ق.
28. مبلغی، احمد؛ «الموقف‌الشرعی تجاه تغییرالجنس»؛ مجلة فقه اهل‌البیت:(بالعربیه)، ج‌51، [بی‌تا]، ص121-132.
29. مجلسى، محمدباقر؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمةالأطهار؛ ج33، ط1، بیروت: مؤسسة الطبع والنشر، 1410ق.
30. ــــــــــ؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمةالأطهار؛ ج111، ط2، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی، 1403ق.
31. محقق داماد، مصطفی؛ قواعد فقه؛ بخش مدنی 2، چ2. تهران: سمت، 1376.
32. مددی، سید احمد؛ «شرح مکاسب محرمه سال 1389»؛ تقریرات درس خارج فقه حضرت آیت‌الله سید احمد مددی، تدوین: کاظم دلیری.
33. مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى ـ پژوهشکدة فقه و حقوق؛ مأخذشناسى قواعد فقهى؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزة علمیة قم، 1421ق.
34. محمدی مجد، ابوالفضل؛ «تشبه به جنس مخالف»؛ مجلة فقه، شمارة 79، بهار 1394، ص90- 132.
35. مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن‌الکریم؛ ج14، ج1، تهران: مرکز الکتاب للترجمة والنشر، 1402ق.
36. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ ج27، تهران: صدرا، [بی‌تا].
37. مکارم شیرازى، ناصر؛انوارالفقاهة ـ کتاب‌التجارة؛ ج1، چ1، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن‌ابی‌طالب7، 1426ق.
38. منتظری نجف‌آبادى، حسینعلى؛ دراسات فی المکاسب المحرمه؛ ج3، چ1، قم: نشر تفکر، 1415ق.
39. ــــــــــ؛ دراسات فی ولایةالفقیه و فقه الدولةالإسلامیة؛ ج4 ، چ2، قم: نشر تفکر، 1409ق.
40. مؤمن قمى، محمد؛ سخنى درباره تغییر جنسیت‌؛ مجلة فقه اهل‌بیت: (فارسى)، ج‌7، [بی‌تا]، ص91-114.
41. نجاشى، ابوالحسن احمدبن‌على؛ رجال‌النجاشی (فهرست أسماء مصنفی‌الشیعة)؛ ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1407ق.
42. نورى، حسین‌بن‌محمدتقی؛ مستدرک‌الوسائل ومستنبط‌المسائل؛ ج3، 8، 13 و 14، چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1408ق.
43. واسطى زبیدى، سید محمدمرتضى حسینى؛ تاج‌العروس من جواهرالقاموس؛ ج20، چ1، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1414ق.