مادری: سنخ‌ها، معانی و انگیزه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

مادری که زمانی اصلی‌‌ترین پایگاه هویت‌بخش برای زنان بود، در دوران مدرن از جایگاه پیشین خود دور شد و به عنوان ‌مسئله، مورد توجه نظریه‌پردازان قرار گرفت. در جامعة ایرانی نیز مادری تحت تأثیر تحولات دنیای مدرن دستخوش تغییراتی شد که آن را به موضوعی نیازمند بررسی تبدیل می‌کند. نخستین گام در تبیین مادری، شناخت چگونگی وضع پایگاه مادری نزد زنان است. این پژوهش با هدف سنخ‌بندی زنان در نسبت با مادری با استفاده از روش تحلیل مضمون در نمونه‌ای 51 نفره از زنان 15 تا 70 سالة شهر تهران انجام شد. تکنیک گرد‌آوری داده‌ها مصاحبة عمیق نیمه‌ساخت‌یافته بود. یافته‌های حاصل از مصاحبه در سه مرحله کدگذاری و شبکة مضامین موجود در آنها ترسیم شد. بر اساس عامل معنا که به عنوان مضمون کانونی شناخته شد، سه گونة اصلی انتخابگر مادری، مردد دربارة مادری و گریزان شناسایی شد. زنان انتخابگر بر اساس عامل انگیزه به دو دستة سنت‌گرا و معرفت‌گرا و زنان مردد دربارة مادری به دو دسته مادی‌گرا و معرفت‌گرا تقسیم شدند. سنخ‌های به‌دست‌آمده بیانگر تحول در نهاد مادری است که با برجسته شدن عامل انتخاب و آگاهی فشار نهادی برای قرار گرفتن در پایگاه مادری کاهش یافته است؛ گرچه ارزشمندی پایگاه مادری و گرایش‌های درونی زنان، آنها را به پذیرفتن این پایگاه سوق می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


1. باومن زیگمونت؛ اشارت‌های پست‌مدرن؛ ترجمة حسن چاوشیان؛ تهران: ققنوس، 1383.
2. باومن زیگمونت؛ عشق سیال: در باب ناپایداری پیوندهای انسانی؛ ترجمة عرفان ثابتی؛ تهران: ققنوس، 1384.
3. دو بوار، سیمون؛ جنس دوم؛ ترجمة قاسم صنعوی؛ ج1، تهران: توس، 1380.
4. ذکایی محمدسعید؛ «نظریه و روش در تحقیقات کیفی»؛ فصلنامة علوم اجتماعی، شمارة، 17، 1381، ص71-96.
5. راد، فیروز و حمیده ثوابی؛ «بررسی گرایش به باروری و عوامل اجتماعی مرتبط با آن»؛ مطالعات زن و خانواده، دورة 3، شمارة 1، 1394، ص127-155.
6. رفعت‌جاه مریم؛ «زنان جوان و بازتعریف معنا و نقش مادری، مطالعه‌ای بر روی مادران 25 تا 40سالة ساکن شهرری»؛ جامعه‌شناسی ایران، سال هجدهم، شمارة 4، 1396، ص130-164.
7. زاهدی‌فر پروانه و شهلا اعزازی؛ «بررسی اثر مادری بر وضعیت اجتماعی زنان شهر تهران»؛ دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدة علوم اجتماعی، 1385.
8. سفیری خدیجه و زهرا زارع؛ «بررسی ارتباط کلیشه‌های جنسیتی و تضاد نقش‌های زناشویی در زوج‌های جوان»؛ پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 53، 1386، ص177-200.
9. عابدی جعفری، حسن و محمدسعید تسلیمی و ابوالحسن فقیهی و محمد شیخ‌زاده؛ «تحلیل مضمون و شبکة مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»؛ اندیشة مدیریت راهبردی، سال پنجم، شمارة 2، 1390، ص151-198.
10. غیاثوند احمد و سمیه عرب خراسانی؛ «درک معنا و تجربة مادرانة زنان از جدایی: مطالعه‌ای پدیدارشناسانه»؛ فصلنامة علوم اجتماعی، شمارة 80، بهار 1397، ص89-108.
11. فرهادی مرتضی؛ «نقد آرا در تعاریف و نظریه‌های گونه‌شناسی یاریگری»؛ نامة انسان‌شناسی، شمارة 1، 1381، ص101-121.
12. گروسی سعیده و راحله آدینه‌زاد؛  «بررسی رابطة عوامل اجتماعی با تعارض نقش‌های شغلی و خانوادگی در بین زنان شاغل شهر کرمان»؛ مجلة علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، سال هفتم، شمارة اول، بهار و تابستان 1389، ص121-139.
13. گیدنز آنتونی؛ معنای مدرنیته؛ ترجمة منوچهر ثلاثی؛ تهران: نشر مرکز، 1380.
14. محمدپور احمد؛ روش تحقیق کیفی؛ ج1، تهران، جامعه‌شناسان، 1392.
15. میرزانژاد مریم و شهلا اعزازی؛  «بررسی تجربة مادری در میان زنان جوان»؛ (مطالعة موردی شهرستان جویبار)، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدة علوم اجتماعی، 1388.
16. وبر، ماکس؛ اقتصاد و جامعه؛ ترجمة عباس منوچهری، مهرداد ترابی‌نژاد و مصطفی عمادزاده؛ تهران: سمت، 1384.
17. وبر، ماکس؛ روش‌شناسی علوم اجتماعی؛ ترجمة حسن چاوشیان؛ تهران: نشر مرکز، 1382.
18. وبر، ماکس؛ روش‌شناسی علوم اجتماعی؛ ترجمه حسن چاوشیان؛ تهران: نشر مرکز،1390.
19. یزدخواستی، بهجت و‌ وکیل احمدی؛ «بررسی وضعیت فعالیت و اشتغال زنان در ایران با تأکید بر سرشماری 1385»؛ مجلة علمی - پژوهشی مطالعات زنان، سال اول، شمارة سوم، ‌1386، ص9-32.
20. Chodorow, Nancy; "The Reproduction of Mothering": A Methodological Debate; Chicago journals,Vol. 6, No. 3, The University of Chicago Press, (Spring, 1981), pp.482-514.
21. Cristofer, Karen; 2012, "Extensive Mothering";‌ journal of University of Louisville, Vol. 26 issue: 1,2012, February 1, pp.73-96.
22. Mead ,George H; Mind self and society; Chicago: The university of Chicago press, 1972.
23. Oakley, Ann; "Women’s Experience of Childbirth"; By Social Science Bites, Published: 2013, April 2.
24. Rich, Adrienne; of woman born; New York: Norton, 1986.
25. Swift, Karen J; "Motherhood"; International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2nd edition, Volume 15,York University, Toronto, 2015.
26.Mc. Quillan Julia, Greil Arthur L., Scheffler Karina M.  & Tichenor Veronica; "The Importance of Motherhood among Women in the Contemporary United States"; Gend Soc, 2008, Aug 1; 22(4): pp.477–496.