بررسی جواز مدیریت های زنان بر اساس آیه قوامون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

آیا با استناد به قوامیت مردان در آیۀ قوامون می‌توان حرمت ولایت و مدیریت‌های اجتماعی زنان را استنتاج کرد؟ اثبات حرمت مدیریت‌های زنان به این بستگی دارد که اولاً دامنۀ قوامیت بالاصاله یا بالقیاس عام باشد؛ ثانیاً قوامیت به معنای تسلط و ولایت باشد. ثالثاً مدیریت‌های اجتماعی از جنس ولایت باشند. هیچ‌یک از این فرض‌ها ثابت نیست؛ زیرا با توجه به دو علت و یا حکمت مذکور در آیه (بِما فَضَّلَ‏ اللَّهُ‏، بِما أَنْفَقُوا)، قوامون در محدودۀ خانواده تفسیر می‌شود؛ ضمن آنکه قوامون محتمل در دو معنای مراقبت و ولایت است و قابلیت استدلال برای ثبوت ولایت را ندارد و به فرض تعیّن در معنای ولایت، قیاس خانواده با اجتماع و تسری حکم قوامیت به اجتماع بی‌دلیل است؛ زیرا ملاک قوامیت مردان در خانواده مشخص نیست. از سوی دیگر ولایی بودن مدیریت‌های نظام جمهوری اسلامی محرز نیست؛ بلکه نفی ولایت اداری ترجیح دارد. بنابراین آیۀ شریفه قابلیت استدلال برای حرمت مدیریت بانوان را ندارد. دیدگاه‌ها با محوریت علامه طباطبائی مطرح می‌شود. روش تحقیق کتابخانه‌ای و بر پایة تحلیل آموزه‌هاست.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
* نهج‌البلاغه.
1. ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد؛ النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر؛ قم: مؤسسۀ اسماعیلیان. 1367.
2. ابن‌شهرآشوب، محمد‌بن‌علی؛ مناقب آل ابی‌طالب؛ قم: علامه، 1379.
3. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل‌بن‌عمر؛ تفسیر ‌القرآن‌العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیة منشورات محمدعلی بیضون، 1419ق.
4. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم؛ لسان‏العرب؛ ط1، بیروت: دار احیاء التراث­العربی، 1408ق.
5. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن‌علی‌بن‌محمد؛ روض‌الجنان وروح‌الجنان فی تفسیرالقرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1377.
6. اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ المفردات فی غریب‌القرآن؛ تهران: نشر مرتضوی، 1362.
7. آلوسی، ابوالفضل شهاب‌الدین محمود؛ روح‌المعانی فی تفسیر‌القرآن والسبع‏المثانی؛ بیروت: دار احیاء ‌التراث­العربی، [بی‏تا].
8. بحرانی، سیدهاشم­بن­سلیمان؛ البرهان فی تفسیرالقرآن؛ ج5، چ1، قم: مؤسسۀ بعثت، 1374.
9. بروجردی، آقاحسین؛ جامع احادیث‌الشیعه (للبروجردی)؛ ج31، چ1، تهران: انتشارات فرهنگ سبز، ، 1386.
10. تبریزی، میرزا جواد؛ صراط‌النجاة؛ چ1، قم: دارالاعتصام، 1417ق.
11. جعفری، محمدتقی؛ ترجمه و تفسیر نهج‏البلاغه؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1360.
12. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ قم: نشر اسراء، 1393.
13. جوادی آملی، عبدالله؛ زن در آینۀ جمال و جلال؛ چ2، قم: نشر اسراء، 1376.
14. حسینی حائری، سیدکاظم؛ القضاء فی ‌الفقه­الاسلامی؛ قم: مجمع‌ الفکر­الاسلامی، 1423ق.
15. حسینی خامنه‌ای، سیدعلی؛ أجوبةالاستفتائات؛ ط1، بیروت: دارالاسلامیة، 1420ق.
16. حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین؛ رسالة بدیعه فی تفسیر آیۀ «الرجال قوامون‏ علی‌النساء»؛ تهران: منشورات ‌الحکمه، 1359.
17. حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین؛ ولایت‌فقیه در حکومت اسلام؛ ج4، مشهد: انتشارات علامه طباطبایى، 1421ق.
18. حسینی میلانی، علی؛ القضاء والشهادات تقریر ابحاث زعیم الحوزة‌العلمیة آیت‌الله‌العظمی سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1426ق.
19. حکمت­نیا، محمود؛ فلسفۀ نظام حقوق زن در اسلام؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1390.
20. حمیرى، نشوان‌بن‌سعید؛ شمس‌العلوم ودواء کلام‌العرب من‌الکلوم؛ ج12، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1420ق.
21. داورپناه، ابوالفضل؛ انوارالعرفان فی تفسیرالقرآن؛ تهران: صدر، 1375.
22. رشیدرضا، سیدمحمد؛ تفسیر القرآن‌الحکیم الشهیر بتفسیرالمنار (تقریرات درس شیخ محمد عبده)؛ بیروت: دارالمعرفۀ، [بی‏تا].
23. زحیلی، وهبۀ؛ تفسیرالمنیر؛ ج1، دمشق: دارالفکر، 1411ق.
24. زمخشری، محمودبن‌عمر؛ الکشاف عن حقایق غوامض‌التنزیل وعیون‌الاقاویل فی وجوه‌التأویل؛ بیروت: دارالکتاب العربی، [بی‏تا].
25. سبحانی، جعفر؛ «مکانت زن در قرآن»؛ مجلۀ‌ پژوهش‌های قرآنی؛ ش25ـ26، بهار و تابستان 1380، ص10- 25.
26. سبزواری، سیدعبدالاعلی؛ مواهب‌الرحمن فی تفسیر‌القرآن؛ قم: دارالتفسیر، 1428ق.
27. سمرقندی، نصر‌بن‌محمد؛ تفسیرالسمرقندی المسمی (بحرالعلوم)؛ بیروت: دارالفکر، ۱۹۹۷م.
28. سیفی مازندرانی، علی‌اکبر؛ دلیل تحریرالوسیلۀ امام خمینی؛ تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1430ق.
29. سیوری (فاضل مقداد)، جمال‌الدین‌بن‌مقداد؛ کنزالعرفان فی فقه‌القرآن؛ تحقیق محمدباقر بهبودی؛ تهران: مکتبةالمرتضویه لإحیاء الآثارالجعفریة، 1343.
30. شُبّر، سیدعبدالله؛ تفسیر القرآن‌الکریم؛ بیروت: دارالبلاغة، 1425ق.
31. شهید ثانی، زین‌الدین­بن­علی­بن­احمد عاملی؛ روضۀالبهیۀ فی شرح اللمعۀالدمشقیۀ؛ قم: کتاب‌فروشی داوری، 1410ق.
32. صادقی، محمد؛ الفرقان فی تفسیرالقرآن؛ قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، [بی‌تا].
33. طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: مؤسسةالاعلمی للمطبوعات، 1417ق.
34. طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ ترجمۀ تفسیر المیزان؛ قم: جامعۀ مدرسین (دفتر انتشارات اسلامی)، 1374.
35. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فی علوم‌القرآن؛ تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، 1373.
36. طبرسی، فضل­بن‌حسین؛ ترجمۀ تفسیر جوامع­الجامع؛ ج1، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1377.
37. طبری، ابی‌جعفر محمد‌بن‌جریر؛ جامع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ ج2، بیروت: دارالفکر، دار الاحیاء ‌التراث‌العربی، 1408ق.
38. طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد؛ مجمع‌البحرین؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1408ق.
39. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیرالقرآن؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، [بی‏تا].
40. عراقی، سیدنورالدین؛ القرآن والعقل؛ تهران: مؤسسۀ کوشانفر، 1355ق.
41. فاضل جواد، جوادبن‌سعید؛ مسالک‌الافهام إلی آیات‌الاحکام؛ قم: مکتبة‌المرتضویة لإحیاء الآثارالجعفریة، 1429ق.
42. فخرالدین رازی، محمد‌بن‌عمر؛ التفسیرالکبیر: مفاتیح‌الغیب؛ بیروت: دارالفکر، [بی‏تا].
43. فضل‌الله، سیدمحمدحسین؛ تأملات اسلامیه حول‌المرأة؛ بیروت: دارالملاک، 1421ق.
44. فضل‌الله، سیدمحمدحسین؛ تفسیر من وحی­القرآن؛ بیروت: دارالملاک، 1419ق.
45. فیض کاشانی، محمد‌بن‌شاه‌مرتضی؛ التفسیرالصافی؛ بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات، 1402ق.
46. قاسمی، محمدجمال‌الدین؛ تفسیرالقاسمی المسمی محاسن‌التأویل؛ بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۲۶ق.
47. قرشی، سیدعلی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دارالکتب‌الاسلامیة، 1371ق.
48. قرطبی، ابوعبدالله محمدبن‌احمد انصاری اندلسی؛ الجامع لاحکام‌القرآن؛ بیروت: دارالفکر، [بی‏تا].
49. قطب راوندی، سعیدبن‌هبةالله؛ فقه‌القرآن؛ قم: مکتبة آیت‌الله العظمی مرعشی، 1405ق.
50. قمی، علی‌بن‌ابراهیم؛ تفسیرالقمی؛ بیروت: مؤسسة‌الاعلمی للمطبوعات، 1412ق.
51. ماوردی، ابوالحسن علی‌بن‌محمدبن­حبیب بصری؛ الاحکام‌السطانیة والولایات الدینیة؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، [بی‏تا].
52. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ تهران: دارالکتب ‌الاسلامیۀ، 1403ق.
53. مطهری، مرتضی؛ «پیرامون حقوق زن»؛ پیام زن؛ ش26، اسفند 1373، ص22-28.
54. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر­الکاشف؛ قم: دارالکتاب الاسلامیۀ، ۱۴۲۶ق.
55. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیرالمبین؛ قم: دارالکتاب الاسلامیۀ، ۱۴۲۷ق.
56. مقدس اردبیلی، احمد‌بن‌احمد؛ زبدةالبیان فی احکام‌القرآن؛ تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی، [بی‌تا].
57. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه؛ قم: دارالکتب ­الاسلامیۀ، 1368.
58. ملک­افضلی، محسن و دیگران؛ «بررسی شرط تقوا و عدالت مقامات حکومتی در فقه امامیه و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»؛ حکومت اسلامی، ش2، تابستان 1392، ص119-144.
59. منتظری، حسینعلی؛ دراسات فی ولایۀالفقیه: مبانی فقهی حکومت اسلامی؛ قم: تفکر، 1369.
60. موسوی بجنوردی، سیدمحمد؛ «دیدگاه‌های فقهی در خصوص عهدنامۀ‌ محو کلیۀ اشکال تبعیض علیه زنان»؛ کنفوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان؛ قم: شورای عالی حوزۀ مرکز مدیریت حوزه‌های علمیۀ خواهران (دفتر مطالعات و تحقیقات)، 1382.
61. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ استفتائات امام خمینی؛ قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1380.
62. نجفی، سیدمحمد؛ «ولایت زن در کتاب و سنت»؛ طهورا؛ ش5، بهار 1389، ص65-102.
63. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام؛ ج17، چ2، تهران: دارالکتب الاسلامیۀ، 1365.
64. واسطى زبیدى حنفى، محب‌الدین و سیدمحمدمرتضى حسینى؛ تاج‌العروس من جواهرالقاموس؛ ج20، بیروت: دارالفکر للطباعۀ والنشر والتوزیع، 1414ق.