تمایزات شیعی – سنی نگرش جنسیتی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه مازندران، بابلسر

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، بررسی مناسبات بین هویت مذهبی و نگرش جنسیتی است و شواهد پژوهشی به منظور شناخت بهتر برخی از مهم‌ترین الگوها و تعیین‌کننده‌های مرتبط با نگرش جنسیتی گروه‌های شیعی و سنی‌مذهب را ارائه می‌کند. مباحث این مقاله مبتنی بر تجزیه و تحلیل‌های یک بررسی پیمایشی است که جمعیت نمونة آن درمجموع 4267 نفر از مردان و زنان پانزده‌ساله و بالاتر ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان‌های اسفراین، اهواز، بابلسر، بجنورد، خرم‌آباد، سقز، کامیاران، گنبد کاووس، محمودآباد و همدان هستند. مطابق با نتایج اولیه و مقدماتی این تحقیق می‌توان گفت در اغلب گویه‌های جنسیتی تحقیق، ‌نحوة نگرش دو گروه شیعی و ‌‌سنی‌مذهب کمابیش شبیه و همانند یکدیگر است. درعین‌حال بیشترین سطح تفاوت بین دو گروه شیعی و ‌‌سنی‌مذهب را می‌توان در ‌نحوة نگرش آنان دربارة اشتغال زنان در کار خارج خانه مشاهده کرد: در حدود 72‌درصد جمعیت ‌‌شیعی‌مذهب و در حدود 65‌درصد جمعیت ‌‌سنی‌مذهب دارای نگرش مثبت به اشتغال زنان هستند. بااین‌همه نگرش جنسیتی بیش از آنکه تحت تأثیر و ناشی از مذهب و تعلق مذهبی باشد، بیشتر تحت تأثیر متغیر جنس است؛ بدین معنا که زنان شیعی و ‌‌سنی‌مذهب، به میزان یکسان و مشابه همدیگر بیش از مردان هم‌مذهبی خودشان، دارای نگرش مثبت به این مؤلفه‌ها و گویه‌های جنسیتی هستند؛ برای نمونه 80‌ درصد زنان ‌‌شیعی‌مذهب و 74‌ درصد زنان ‌‌سنی‌مذهب دارای نگرش مثبت به اشتغال زنان هستند؛ درحالی‌که این نسبت در مقایسه با مردان هم‌مذهبی آنان ‌‌به مراتب کمتر و پایین‌تر (به ترتیب، 64‌درصد و 56‌درصد) است. افزون بر این، این الگوهای کلی نگرش جنسیتی گروه‌های مذهبی تحت تأثیر دو دسته عوامل تعیین‌کننده شامل متغیرها و تعیین‌کنندة جمعیت‌‌‌شناختی پایه (محل سکونت، وضعیت تأهل، سن و سطح تحصیلات) و متغیرهای مرتبط با مؤلفه‌های دین و دین‌داری است. جان کلام اینکه نتایج تحقیق حاضر را می‌توان این‌گونه جمع‌بندی و تبیین کرد که تعلقات دینی و مذهبی به مثابه یک عنصر ثانوی در تبیین نگرش جنسیتی عمل می‌کنند و سطح توسعة اقتصادی و اجتماعی و واقعیت‌های زندگی روزمره نقش ‌‌به مراتب مهم‌تری ایفا می‌کنند که به‌ویژه باید به نقش تعیین‌کنندة متغیرهایی همچون روستانشینی در برابر شهرنشینی، سنت‌گرایی و بی‌سوادی در برابر مدرنیسم و نوگرایی و گسترش تحصیلات عالی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


 
1. اسدی، علی و همکاران؛ «گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی در ایران: گزارشی از یک نظرخواهی ملی در سال 1353»؛ تهران: پژوهشکدة علوم ارتباطی و توسعة ایران، 1356، ص1-48.
2. ترکاشوند، محمد؛ «قومیت و باروری: ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻛﺎﺭﻫﺎﻯ ﺻﻮﺭﺕ‌ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ»؛ فصلنامة جمعیت، ش80، 1391، ص82ـ65.
3. حسینی، حاتم و محمدجلال عباسی شوازی؛ «تعیین‌‌کننده‌های بلافصل باروری زنان کرد و ترک شهرستان ارومیه: کاربرد روش تجزیه بونگارت»؛ مطالعات اجتماعی ایران، ش۱۰، ۱۳۸۹، ص۲۳ـ۴۸.
4. خمسه‌ای، اکرم؛ «ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺮﺣﻮاره‌های نقش ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ در دو ﮔﺮوه ﻗﻮﻣﻲ از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن در اﻳﺮان»؛ نشریة مطالعات روان‌شناختی، دورة 3، ش2، 1386، ص129ـ146.
5. طالب، م. و م. گودرزی؛ «قومیت و جنسیت: مطالعة موردی گروه‌های قومی در سیستان و بلوچستان»؛ پژوهش زنان، 2 (1)، 1383، ص23ـ48.
6. گلدستون، ج. و همکاران؛ جمعیت‌شناسی سیاسی: نقش جمعیت در نقش تغییرات جمعیتی در سیاست ملی و امنیت بین‌المللی؛ ترجمة ی. فروتن؛ تهران: مؤسسة مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، 1395.
7. گیدنز، آنتونی؛ جامعه‌شناسی؛ ترجمة منوچهر صبوری‌، تهران: نشر نی، 1373.
8. فروتن، یعقوب؛ «هژمونی مردانة جامعه‌پذیری در ایران»؛ مطالعات توسعة اجتماعی فرهنگی، دورة 3، ‌ش4، 1394، ص133ـ155.
9. فروتن، یعقوب؛ «زمینه‌های فرهنگی تحولات جمعیت‌شناختی: با اشاراتی به انتقال باروری در ایران»؛ فصلنامة انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش14، 1388، ص91ـ110.
10. فروتن، یعقوب و همکاران؛  «ملاحظات قومی ـ مذهبی نگرش جنسیتی در شهرستان بجنورد»؛ فصلنامة راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال 5، ‌ش18، 1395، ص85ـ106.
11. عبدی، عباس و محسن گودرزی؛ تغییرات فرهنگی در ایران؛ تهران: انتشارات روش، 1377.
12. لوکاس، د. و پ. میر؛ درآم‍دی‌ ب‍ر م‍طال‍ع‍ات‌ ج‍م‍ع‍ی‍ت‍ی؛ ترجمة ح. محمودیان؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1381.
13. محمودیان، ح. و ر. نوبخت؛ «مذهب و باروری: تحلیل رفتار باروری گروه‌های سنی و شیعة شهر گله‌دار استان فارس»؛ مسائل اجتماعی ایران، 1 (1)، 1389، ص195ـ215.
14. Blee, K. and A. Tickeamyer; "Racial differences in men’s attitudes about women’s gender Roles"; Journal of Marriage and Family, 57 (1), 1995, pp.21-30.
15. Cotter D A, J M Hermsen and R Vanneman; "Women’s Work and Working Women: The Demand for Female Labor"; Gender and Society, Vol. 15, No. 3, 2001, pp.429-452.
16. Davis, K; "Wives and Work: The Sex Role Revolution and Its Consequences"; Population and Development Review, Vol. 10, Issue 3, 1984, pp.397-417.
17. de Hoon, S. and  F van Tubergen; "The Religiosity of Children of Immigrants and Natives in England, Germany and the Netherlands: The Role of Parents and Peers in Class"; European Sociological Review, 2014, pp.194-206.
18. Egmond,m. et al; "A Stalled Revolution?Gender Role Attitudes in Australia"; Journal of Population Research, 27, 2010, pp.144-168
19. Foroutan, Y.; "Formation of Gender Identity in the Islamic Republic of Iran: Does Educational Institution Matter?"; Journal of Beliefs & Values: Studies in Religion & Education, Vol. 39, Issue 2, 2018.
20. Foroutan, Y; "Muslim Minority of New Zealand in Global Context: Demographic Perspective"; Journal of Muslim Minority Affairs, 37 (4), 2017, pp.511-519.
21. Foroutan, Y.; "Misunderstood Population?: Methodological Debate on Demography of Muslims in the West"; pp.163-176, In: Yearbook of International Religious Demography, edited by Grim, B. et al. The Netherlands: Brill Press, 2015.
22. Good, W. J; World revolution and family patterns; New York: Free Press, 1963.
23. Huntington, S; The Clash and Civilization and Remaking of World Order; New York: Simon & Schuster, 1996.
24. Jacob, K. and Kalter, F; "Intergenerational Change in Religious Salience among Immigrant Families in Four European Countries"; International Migration, 51 (3), 2013, pp.38-56.
25. Kaufman, E. & Skirbekk, V.; "Go Forth and Multiply: The Politics of Religious Demography": pp. 121-149. In Political Demography: How population changes are reshaping international security and national policies. New York: Oxford University Press, 2012.
26. Inglehart, R; The Silent Revolution; Changing values and political styles among Western publics, Princeton: Princeton University Press, 1977.
27. Lesthaeghe, R; "The Second demographic transition in Western countries: An interpretation"; IN: Gender and Family change in industrialized countries, Oxford: Clarendon Press, 1995.
28. Marion C. Willetts-bloou, Stevenl.Nock; "Marriage. Family Lifean Womens Employment"; sex Role, vol,30, nos,5, 1994.
29. McQuillan, K; "When Does Religion Influence Fertility?"; Population andDevelopment Review, 30(1), 2004, pp.25-56.
30. Miller, S; "Jewish Newspaper Remove Women from Photo of Leaders"; BBC Newsbeat Sections, 13 January, 2015.
31. Rowland, D. T; Population aging: the transformation of societies; (Vol. 3): Springer Science & Business Media, 2012.
32. Shaditalab Jaleh; "Iranian Women: Rising Expectations"; Critique: Critical Middle Eastern Studies, Vol. 14, No. 1, 2005, pp.35-55.
33. Valentova, M; "Age and sex differences in gender role attitudes in Luxembourg between 1999 and 2008"; Work, employment and society, 27(4), 2013, pp.639-657.
34. van de Kaa, K; "Europe’s second demographic transition"; Population Bulletin, 42 (1), 1987, pp.1-57.
35. Westoff, C. F. & Jones, E; "The End of'Catholic' Fertility"; Demography, 16 (2), 1979, pp.209-217.