راهکارهای فقهی، حقوقی برون رفت از تعلیق زوجیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

در فقه اسلامی و حقوق ایران طلاق در اختیار شوهر است و این حکم در مورد طلاق قضایی و نیز تحقق وکالت با تحقق یکی از شروط ضمن عقد نکاح تخصیص خورده است. موارد طلاق قضایی در قوانین محصور است و موضوع مادة 1130 قانون مدنی نیز صرفاً عسروحرج زوجه را شامل می‌شود و در رویة دادگاه‌ها نیز به قدر متیقن بسنده شده است. یکی از مواردی که دادگاه‌ها می‌توانند به استناد مبانی بدون اذن زوج، به طلاق زوجه اقدام کنند، فرضی است که زوج، بدون علت موجه شرعی، زوجه را رها می‌کند و به تعبیر قرآن، او را «معلق» می‌نماید. هرچند بر اساس روایتی که در کتاب کافی وجود دارد و مستند فتوای برخی فقیهان است، در این‌گونه موارد قاضی باید زوج را بر بازگشت یا طلاق اجبار کند؛ اما تحقق ظلم، تحقق عسروحرج، ولایت حاکم بر ممتنع، اولویت ترک مودت نسبت به ترک انفاق و اولویت طلاق معلقه بر طلاق از سوی شوهر عنین، برخی از این مبانی هستند که به استناد آنها می‌توان حقوق زوجة معلقه را از طریق اجبار بر طلاق، طلاق قضایی یا فسخ نکاح توسط حاکم تأمین نمود.

کلیدواژه‌ها


 
1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه.
3. ابن‌جبرین، عبدالله‌بن‌عبدالرحمن؛ شرح أخصرالمختصرات؛ [بی‌تا]، دسترسی در: http://www.islamweb.net.
4. ابن‌قدامه، ابومحمد موفق‌الدین عبدالله؛ المغنی؛ قاهره: مکتبةالقاهره، 1388ق/ 1968م.
5. ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد‌بن‌مکرم؛ لسان‌العرب؛ 15ج، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع ـ دار صادر، 1414ق.
6. احسایى، ابن‌ابى‌جمهور محمد‌بن‌على؛ عوالی‌اللئالی العزیزیه، 4ج، قم: دار سیدالشهدا7 للنشر، 1405ق.
7. اصفهانى، سیدابوالحسن؛  وسیلة‌النجاة (مع حواشی الگلپایگانی)؛ 3ج، قم: چاپخانة مهر، 1393ق.
8. انصارى، مرتضى؛ کتاب‌النکاح؛ قم: کنگرة جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
9. بجنوردى، سیدمحمد‌بن‌حسن موسوى؛ قواعد فقهیه؛ 2ج، تهران: مؤسسة عروج، 1401ق.
10. بحرانى آل عصفور، یوسف‌بن‌احمد‌بن‌ابراهیم؛ الحدائق‌الناضرة فی أحکام العترة الطاهره؛ 25ج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1405ق.
11. تبریزى، جواد؛ استفتائات جدید؛ 2ج، قم: [بی‌نا]، [بی‌تا].
12. ترحینى عاملى، سیدمحمدحسین؛ الزبدةالفقهیه فی شرح الروضةالبهیه؛ 9ج، قم: دارالفقه للطباعة والنشر، 1427ق.
13. جبعی عاملى، زین‌الدین‌بن‌على (شهید ثانى) الروضةالبهیة فی شرح اللمعةالدمشقیه (المحشّى ـ کلانتر)؛ 10ج، قم: کتاب‌فروشی داورى، 1410ق.
14. جبعی عاملى، زین‌الدین‌بن‌على (شهید ثانى)؛ مسالک‌الأفهام إلى تنقیح شرائع‌الإسلام؛ 15ج، قم: مؤسسة المعارف‌الإسلامیه، 1413ق.
15. الجزیری، عبدالرحمن‌بن‌محمدعوض؛ الفقه على المذاهب الأربعه؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1424ق/ 2003م.
16. حر عاملى، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل‌الشیعه؛ 30ج، قم: مؤسسة آل‌البیت‌:، 1409ق.
17. حلی، حسین؛ بحوث فقهیه؛ قم: مؤسسة المنار، 1415ق.
18. حلی، فخرالمحققین محمد‌بن‌حسن‌بن‌یوسف؛ إیضاح‌الفوائد فی شرح مشکلات‌القواعد؛ 4ج، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1387ق.
19. حلی، مقداد‌بن‌عبداللّه سیورى؛ کنزالعرفان فی فقه‌القرآن؛ مترجم: عبدالرحیم عقیقى بخشایشى؛ 2ج، چ1، قم: [بی‌نا]، [بی‌تا].
20. الزیلعی، شهاب‌الدین احمد‌بن‌محمد؛  تبیین‌الحقائق شرح کنزالدقائق وحاشیةالشِّلْبِیِّ؛ القاهره: المطبعة الکبرى الأمیریه ـ بولاق، 1313ق.
21. سیستانى، سیدعلى حسینى؛ منهاج‌الصالحین؛ 3ج، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى، 1417ق.
22. شبیری زنجانى، سیدموسى؛ کتاب نکاح؛ 25ج، قم: مؤسسة پژوهشى راى‌پرداز، 1419ق.
23. صدوق، محمدبن‌على‌بن‌بابویه؛ من لایحضره الفقیه؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1413ق.
24. طریحى، فخرالدین؛ مجمع‌البحرین؛ 6ج، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوى، 1416ق.
25. طوسى، ابوجعفر محمد‌بن‌حسن؛ الخلاف؛ 6ج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1407ق.
26. طوسى، ابوجعفر محمد‌بن‌حسن؛ المبسوط فی فقه‌الإمامیه؛ 8ج، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثارالجعفریه، 1387ق.
27. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر اسدى؛ تحریر الأحکام‌الشرعیه على مذهب‌الإمامیه؛ 6ج، قم: مؤسسة امام صادق7، 1420ق.
28. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر اسدى؛ قواعدالأحکام فی معرفةالحلال والحرام؛ 3ج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1413ق «الف».
29. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر اسدى؛ مختلف‌الشیعة فی احکام‌الشریعه؛ 9ج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1413ق «ب».
30. عمیدى، سیدعمیدالدین‌بن‌محمد اعرج حسینى؛ کنزالفوائد فی حل مشکلات‌القواعد؛ 3ج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1416ق.
31. فاضل آبى، حسن‌بن‌ابى‌طالب؛ کشف‌الرموز فی شرح مختصرالنافع؛ 2ج، چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1417ق.
32. فاضل هندى، محمد‌بن‌حسن؛ کشف‌اللثام والإبهام عن قواعدالأحکام؛ 11ج، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1416ق.
33. کاشف‌الغطا، احمد‌بن‌على؛ سفینة النجاة ومشکاةالهدى ومصباح‌السعادات؛ 4ج، نجف اشرف: مؤسسة کاشف‌الغطا، 1423ق.
34. کرکى، على‌بن‌حسین (محقق ثانى)؛ جامع‌المقاصد فی شرح‌القواعد؛ 13ج، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1414ق.
35. کلینى، ابوجعفر محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ 8ج، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
36. مجلسى، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ بیروت: مؤسسة الطبع والنشر، 1410ق.
37. محدث نورى، میرزا حسین؛ مستدرک‌الوسائل ومستنبط‌المسائل؛ 18ج، بیروت: مؤسسة آل‌البیت:، 1408ق.
38. محقق حلی، نجم‌الدین جعفر‌بن‌حسن؛  المختصرالنافع فی فقه‌الإمامیه؛ 2ج، چ6، قم: مؤسسة المطبوعات‌الدینیه، 1418ق.
39. محقق حلی، نجم‌الدین جعفر‌بن‌حسن؛ شرائع‌الإسلام فی مسائل‌الحلال والحرام؛ 4ج، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1408ق.
40. محقق داماد، سیدمصطفى؛ بررسى فقهى حقوق خانواده ـ نکاح و انحلال آن؛ قم: [بی‌نا]، [بی‌تا].
41. مطهرى، مرتضى؛ فقه و حقوق (مجموعه‌آثار)، 3ج (19، 20 و 21)،  قم: صدرا، [بی‌تا].
42. مغنیه، محمدجواد؛ فقه الإمام الصادق7، 6ج، قم: مؤسسة انصاریان، 1421ق.
43. مفید، محمد‌بن‌محمد؛ المقنعه؛ قم: کنگرة جهانى هزارة شیخ مفید، 1413ق.
44. مقدسی، عبدالله‌بن‌احمد‌بن‌محمد‌بن‌قدامه؛ المغنی؛ قاهره: مکتبة القاهره، 1388ق/ 1968م.
45. مکارم شیرازى، ناصر؛ کتاب‌النکاح؛ 6ج، قم: انتشارات مدرسة امام على‌بن‌ابى‌طالب7، 1424ق.
46. مکى عاملى، محمد (شهید اول)؛ اللمعةالدمشقیة فی فقه‌الإمامیه؛ بیروت: دارالتراث ـ الدارالإسلامیه، 1410ق.
47. ملاخسرو، محمدبن فرامرز‌بن‌علی؛ دررالحکام شرح غررالأحکام؛ [بی‌جا] دار إحیاء الکتب العربیه، [بی‌تا].
48. منتظرى، حسینعلی؛ رسالة استفتائات؛ 3ج، قم: [بی‌نا]، [بی‌تا].
49. الموردی، ابوالحسن علی‌بن‌محمد؛ الحاوی‌الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی وهو شرح مختصرالمزنی؛ محقق: الشیخ علی محمد معوض/ الشیخ عادل أحمد عبد الموجود، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419ق/ 1999م.
50. نجفى، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام؛ 43ج، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی، 1404ق.
51. واسطى زبیدى حنفى، محب‌الدین سیدمحمدمرتضى حسینى؛ تاج‌العروس من جواهر القاموس؛ 20ج، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1414ق.
52. یزدى، محمد؛ فقه‌القرآن؛ 4ج، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1415ق.