وضعیت فقهی ـ حقوقی تعهد ثالث به پرداخت مهریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه پیام نور بافق

2 استادیار دانشگاه اراک

چکیده

در نکاح، زوج مکلف است مهریه را به زن تملیک کند یا آن را به مثابه یک تعهد مالی بر عهده گیرد. دربارة جواز تعهد ثالث به پرداخت مهریه دو نظر متقابل وجود دارد؛ این دو نظر مبتنی بر اختلاف در ماهیت نکاح است که آیا نکاح از معاوضات است یا خیر؟ اگر نکاح عقد معاوضی باشد، عوض باید از ملک کسی خارج شود که معوض در ملک او وارد می‌شود. دیدگاه دیگر نکاح را از عقود معاوضی نمی‌داند و درنتیجه پرداخت مهریه از سوی ثالث را صحیح می-داند. دلیل متقنی بر اینکه مهر لزوماً باید از دارایی زوج باشد، وجود ندارد؛ بنابراین شخص ثالث می‌تواند مال خود را به عنوان مهریه قرار دهد یا به پرداخت مهریه متعهد شود. شرط مذکور می‌تواند در قالب شرط بنایی، ابتدایی و شرط به فعل ثالث در ضمن عقد نکاح ظهور پیدا کند یا در قالب شرط نتیجه به سود ثالث در قرارداد درج شود. همچنین ممکن است ثالث در قالب عقد ضمان یا عقد حواله، به پرداخت مهریه متعهد گردد. تبدیل تعهد از طریق تبدیل متعهد قالب  دیگری است که تعهد ثالث در آن می‌گنجد. در این مقاله در صدد هستیم این مسائل را از نظر حقوق تعهدات تحلیل کنیم و ضمن بیان صورت‌های تعهد مهریه از سوی ثالث، به بیان ماهیت حقوقی این تعهد بپردازیم.

کلیدواژه‌ها


1. امامی، حسن؛ حقوق مدنی؛ ج2، چ24، تهران: انتشارات اسلامیه، 1391.
2. ــــــــــ؛‌‌ حقوق مدنی؛ ج4، چ22، تهران: انتشارات اسلامیه، 1391.
3. انصاری، مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ ج3، چ1، قم: کنگرة جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، 1415ق.
4. باقری، احمد؛ «ضمان ما لم یجب»؛ مقالات و بررسی‌ها، دفتر 74، زمستان 1382، ص77ـ99.
5. تقی­زاده، علی و احمد موسوی؛ «ضمانت مهریه»؛ مجلة پژوهش حقوق، سال 12، 1389، ش29، ص65ـ86.
6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ عقد حواله؛ چ4، تهران: نشر گنج دانش (چ3 ناشر)، 1390.
7. حاتمی، علی‌اصغر و ندا مسعودی؛ «پرداخت ثالث و مقایسة آن با عقد ضمان و تبدیل تعهد»؛ مجلۀ دانشکدة علوم انسانی سمنان، سال 6، 1386، ش19، ص65ـ76.
8. حائری طباطبایی، علی­بن­محمد؛ ریاض‌المسائل (ط – الحدیثه)؛ چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1418ق.
9. حر عاملی، محمد­بن­حسن؛ وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائلالشریعه؛ چ1، قم: مؤسسة آل­البیت:، 1409ق.
10. دادمرزی، مهدی و مصطفی محقق داماد؛ «بررسی مقایسه­ای ماهیت نکاح در فقه و حقوق موضوعه»؛ پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دورة 16، ش3، پاییز 1391، ص75ـ98.
11. شهبازی­نیا، مرتضی و کیانوش رزاقی؛ «مفهوم و ماهیت ایفا در حقوق ایران و فقه امامیه»؛ پژوهش‌نامة حقوق اسلامی، سال 12، 1390، ش2، پیاپی 34، ص133ـ150.
12. شهید ثانی، زین­الدین­بن­علی عاملی؛ الروضۀالبهیه فی شرح اللمعۀالدمشقیه؛ (المحشی – کلانتر)، چ1، قم: انتشارات داوری، 1410ق.
13. شهیدی، مهدی؛ سقوط تعهدات؛ چ7، تهران: نشر مجد (چ3 مجد)، 1385.
14. شیخ صدوق، محمد­بن­علی­بن­بابویه؛ من لایحضره الفقیه؛ ج4، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
15. شیخ طوسی، ابوجعفر محمد­بن­حسن؛ مبسوط؛ ج4، چ3، تهران: مکتبۀالمرتضویه، 1387.
16. ــــــــــ؛ الخلاف؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
17. صدر، محمد؛ ماوراءالفقه؛ ط1، بیروت: دارالاضواء للطباعۀ والنشر والتوزیع، 1420ق.
18. صفایی، حسین؛ قواعد عمومی قراردادها؛ ج2، چ11، تهران: نشر میزان، 1389.
19. صفایی، حسین و اسدالله امامی؛ حقوق خانواده؛ ج1 (نکاح و انحلال آن)، چ13، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1393.
20. عرفانی، توفیق؛ مهریه در رویۀ قضایی؛ چ1، تهران: انتشارات جاودانه، 1387.
21. فاضل هندی، محمد­بن­حسن؛ کشف‌اللثام؛ ج7، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
22. فخرالمحققین حلی، محمدبن­حسن؛ ایضاح‌الفوائد؛ چ1، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1387.
23. کاتوزیان، ناصر؛ قواعد عمومی قراردادها؛ ج4 (اجرای قرارداد)، چ5، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1384.
24. ــــــــــ؛‌‌ عقود معیّن؛ ج4 (عقود اذنی – وثیقه­های دین)، چ6، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1389.
25. کلینی، ابوجعفر محمد­بن­یعقوب؛ الکافی؛ ج5، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
26. محقق حلی، نجم­الدین جعفر­بن­حسن؛ شرایع‌الاسلام؛ چ2، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1408ق.
27. محقق داماد، مصطفی؛ «وضعیت حقوقی مهریه با مال غیر و یا توسط او»؛ در کتاب حقوق مدنی تطبیقی (به قلم گروهی از مؤلفان)، چ5، تهران: نشر سمت و مؤسسة حقوق تطبیقی دانشگاه تهران، 1392.
28. مغنیه، محمدجواد؛ الفقه علی المذاهب الخمسه؛ ترجمه و تبیین حمید مسجدسرایی و مصطفی جباری؛ چ1، تهران: نشر بهینه فراگیر، 1393.
29. ــــــــــ؛‌‌ فقه الامام الصادق7؛ چ2، قم: مؤسسة انصاریان، 1421ق.
30. مکارم شیرازی، ناصر؛ کتاب‌النکاح؛ چ1، قم: انتشارات مدرسۀ امام علی7، 1424ق.
31. موسوی بجنوردی، محمد؛ «نگرشی جدید بر ضمان عقدی و احکام آن»؛ مجلۀ حقوقی دادگستری، ش4، تابستان 1371، ص5ـ42.
32. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرایعالاسلام؛ چ7، بیروت: دارالاحیاء التراث‌العربی، 1404ق.