مقایسة «هرمنوتیک قرآنی» اسما بارلاس با نظریة تفسیری علامه طباطبایی؛ با تأکید بر مسئلة جنسیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه الزهرا

2 دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

اسما بارلاس نویسندة کتاب زنان باورمند در اسلام: خوانش‌زدایی تفسیرهای پدرسالارانه از اسلام (2002م) یکی از شخصیت‌های مهم بازاندیشی‌ مسائل اسلام و جنسیت با تکیه بر ارائة تفسیرهای متفاوت از این مسائل در قرآن است. او برای صورت دادن این بازتفسیر، خود را ناگزیر به نقد روش‌شناسی تفسیر سنتی و نیز پردازش معیارهای تفسیری متفاوتی دیده است. این نویسنده آنچه را که به عنوان یک چارچوب روش‌شناختی برای خوانش قرآن پردازش کرده، «هرمنوتیک قرآنی» نام نهاده و مدعی است مؤلفه‌ها و معیارهای آن را از خود قرآن استخراج کرده است؛ اما ازآنجاکه او «هرمنوتیک قرآنی» خود را «تفسیر انتقادی» و در برابر «تفسیر سنتی» که از نگاه او «محافظه‌کارانه» است، تعریف کرده و تفسیر سنتی را گاه به‌تلویح و گاه به‌تصریح فاقد ویژگی‌های «قرآنی ـ انتقادی بودن» معرفی می‌کند، این نوشتار در تلاش است مقایسه‌ای میان «هرمنوتیک قرآنی» بارلاس و نظریة تفسیری علامه طباطبایی که از شخصیت‌های اصلی تفسیر قرآن به قرآن است، صورت دهد. علامه طباطبایی از معدود شخصیت‌هایی است که روش تفسیر قرآن به قرآن را به‌تمامی به کار گرفته است. او به «خودبسندگی» قرآن در تفسیر قائل است و این نظریه و روش تفسیری را منتج از ساختار کلی متقن و عقلایی قرآن می‌داند و اینکه آیات قرآن انسجامی کامل و پیوسته دارد و از هر اختلاف و تناقضی مبراست. او فهم دقیق قرآن را مستلزم رویکردی کل‌نگر و جامع می‌داند تا در پرتو این جامع‌نگری از برداشت‌های جزئی، پراکنده و ناصحیح پرهیز شود؛ با وجود اشتراک در مؤلفه‌های نظریة تفسیری مشترک هردو اندیشمند، وجود پیش‌فهم‌ها و پیش‌فرض‌های مختلف، ایشان را به برداشت‌های متفاوتی در مسئلة جنسیت در قرآن سوق می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
1. اشرفی، امیررضا؛ «پیوستگی آیات قرآن و نقش آن در تفسیر از منظر علامه طباطبایی»؛ قرآن شناخت، ش2، پاییز و زمستان 1387، ص25-58.
2. الاوسی، احمد؛ روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان؛ مترجم: سیدحسین میرجلیلی؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1370.
3. باستانی، سوسن و زهرا حیدرزاده؛ «بررسی جایگاه زنان در اندیشة علامه طباطبایی در تفسیر المیزان: دوگانة زن آسمانی ـ زن زمینی»؛ مطالعات اجتماعی ایران، دورة‌ هفتم، ش3، 1392، ص3-24.
4. حیدری، کمال؛ اصول التفسیر والتأویل؛ قم: دار فراقۀ للطباعۀ والنشر، [بی‌تا].
5. رجبی، محمود، علی‌اکبر بابایی و امیررضا اشرفی؛ «نشست علمی مفهوم‌شناسی تفسیر قرآن به قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی»؛ قرآن‌شناخت، بهار و تابستان 1387، ش1، ص205ـ241.
6. رستمی‌نژاد، مهدی؛ «استقلال قرآن در بیان و نقش روایات در تفسیر از منظر علامه طباطبایی»؛ قرآن‌شناخت، سال چهارم، ش2، پاییز و زمستان1390، ص121ـ144.
7. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374.
8. ــــــــــ؛‌‌ ‌‌ ‌ قرآن در اسلام؛ قم: بوستان کتاب، 1388.
9. قربانی، اکبر و فتح‌الله نجارزادگان؛ «بررسی تفسیر قرآن به قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان»؛ مطالعات تفسیری، بهار 1390، سال دوم، ش5، ص147ـ168.
10. علوی‌نژاد، سیدحیدر؛ «پیش‌فهم‌های علامه در تفسیر المیزان»؛ پژوهش‌های قرآنی، ش9ـ10 بهار و تابستان 1376، ص150ـ159.
 11. Barlas, A.; Believing women in Islam: Unreading patriarchal interpretations of the Quran; Austin, Tex: University of Texas Press, 2002.
12. Barlas, A.; (January 01, 2006). “Qur'anic Hermeneutics and Sexual Politics”; Cardozo Law Review, 28, 1, pp.143ـ152.
13. Barlas, A.; (January 01, 2007). “Un ـ reading Patriarchal Interpretations of the Qur'an: Beyond the Binaries of Tradition and Modernity”; The American Journal of Islamic Social Sciences, 24, 2, pp.129ـ135.
14. Barlas, A.; (March 26, 2004). “Globalizing Equality: Muslim Women, Theology, and Feminisms”; Talk at the Library of Congress, Washington, D.C. www.asmabarlas.com/TALKS/20040326_LibCongress.pdf/ retrived: 28/4/2015.
15. Barlas, A. “Qur’anic Hermeneutics and Women’s Liberation” (paper presented at the International Congress on Islamic Feminism, Bar ـ celona, Spain, October 29, 2005), http://www.asmabarlas.com/TALKS/Barcelona.pdf/ retrived: 28/4/2015.
16. Bleicher, J.; Contemporary hermeneutics: Hermeneutics as method, philosophy, and critique; NY: Routledge, 1980.
Rahman, F.; Islam & modernity: Transformation of an intellectual tradition; Chicago: University of Chicago Press, 1982