تحلیل دیدگاه فمینیستهای اسلامی دربارة حجاب، مطالعة موردی دیدگاه اسما بارلاس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

طی چند دهة اخیر، «عفاف و حجاب» همواره یکی از مسائل بحثبرانگیز در محافل اسلامی بوده است. دراین‌میان جریانهای نواندیش دیدگاههای متفاوتی نسبت به اندیشه‌وران پیشین داشته و نظرهای جدیدی دربارة چیستی و حدود حجاب ارائه کردهاند. نمونة بارز این جریانهای نواندیش، جریان موسوم به فمینیسم اسلامی است. اندیشه‌وران منسوب به این جریان با میزان حجاب کنونی مخالف‌اند و تفسیری متفاوت از چیستی حجاب دارند. در مقالة پیش‌رو به روش توصیفی - تحلیلی، دیدگاههای اسما بارلاس، یکی از نواندیشان برجستة فمینیسم اسلامی دربارة حجاب، با مراجعه به آثار وی استخراج و سپس با بهره‌گیری از منابع اصیل اسلامی تحلیل و ارزیابی شده است. بارلاس معتقد است دیدگاههای غلط دربارة حجاب در فهم نادرست از آیات قرآن ریشه دارد. وی با انکار جهانشمولی آیة جلباب، آن را مختص عصر نزول می‌داند و در مقابل، با تفسیر خاص آیة 31 سورة نور، این حجاب را همراه با شرایطی لازم‌الاجرا میداند. سپس در ارزیابی نظرهای بارلاس، ضمن تأیید دیدگاه‌های درست نویسنده، به نقص نظریة دوحرکتی، تاریخمند دانستن حکم جلباب با دلایل غیرمستحکم، تفسیر نادرست آیة جلباب در تحقیر جایگاه انسانی کنیزان و معنای حداقلی و نادرست جلباب و خمار به حد پوشش سینه و گریبان اشاره میشود.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
1. ‌ابن‌اثیر، مبارک‌‌بن‌محمد جزری؛‌‌ النهایۀ فی غریبالأثر والحدیث؛ قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.
2. ‌ابن‌فارس، احمد؛‌‌ معجم مقاییساللغۀ؛ قم: مکتبۀ الأعلام‌الاسلامی، 1404ق.
3. ‌ابن‌منظور، محمد‌‌بن‌مکرم‌‌؛ لسان‌‌العرب؛ بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع ـ دار صادر، 1414ق.
4. بدره، محسن؛ «‌بررسی روش‌شناختی جریان موسوم به فمینیسم اسلامی و نقد آن با رویکردی اجتهادی»؛ دانشگاه تربیت مدرس: رسالۀ دکتری رشتۀ مطالعات زنان، با راهنمایی عزت‌السادات میرخانی، 1395.
5. بیضاوی، عبدالله‌‌بن‌عمر؛‌‌ انوارالتنزیل واسرارالتأویل؛ بیروت: دار احیاء التراث‌العربی، 1418ق.
6. پارسا، فروغ؛‌‌ «قرائت زن‌گرایانه از قرآن»، پژوهش‌نامۀ زنان، سال ششم، ش4، زمستان 1394، ص51ـ71.
7. پاکتچی، احمد؛ «حجاب»؛ ضمن جلد بیستم از دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، تهران، 1392.
8. حر عاملی، محمد‌‌بن‌حسن‌‌؛ تفصیل وسائلالشیعه الی تحصیل مسائلالشریعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت:، 1409ق.
9. دهقان، مجید؛‌‌ جنسیت و زبان قرآن؛ قم: مرکز تحقیقات زن و خانواده، 1394.
10. راغب اصفهانی، حسین‌‌بن‌محمد‌‌؛ مفردات الفاظالقرآن؛ بیروت: دارالقلم و دمشق: دارالشامیه، 1412ق.
11. زمخشری، محمود؛‌‌  الکشاف عن حقائق غوامضالتنزیل؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
12. سید‌‌بن‌قطب؛‌‌ فی ظلالالقرآن؛ بیروت ـ قاهره: دارالشروق، 1412ق.
13. سیوطی، جلال‌الدین‌‌؛ الدرالمنثور فی تفسیرالمأثور؛ قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
14. ــــــــــ؛ الاتقان فی علوم‌القرآن؛ قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1394ق.
15. شیخ صدوق، محمد‌‌بن‌علی‌بن‌بابویه؛‌‌  الخصال، قم: جامعۀ مدرسین، 1362.
16. شیرزاد، محمدحسن و محمدحسین شیرزاد و محمدصادق هدایت‌زاده؛‌‌ «رهیافتی زبان‌شناختی به برابری جنسیتی در قرآن کریم؛ نقدی بر فمینیسم اسلامی»، دوفصلنامۀ پژوهشی مطالعات علوم قرآن و حدیث، دورۀ 9، ش18، بهار و تابستان 1395، ص123ـ148.
17. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365.
18. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1417ق.
19. طبرسی، فضل‌‌بن‌حسن؛‌‌ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372.
20. طوسی، محمد‌‌بن‌حسن؛‌‌ التبیان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث‌العربی، [بی‌تا].
21. عباسی، مهرداد‌‌؛ «رویکرد تاریخی فضل‌الرحمن به قرآن؛ بررسی توصیفی ـ تحلیلی»؛ تاریخ و تمدن اسلامی، سال دوازدهم، ش23، بهار و تابستان 1395، ص151ـ183.
22. علمی، محمدجعفر؛‌‌  «بررسی و نقد نظریۀ فضل‌الرحمن در بازسازی اجتهاد در دین»؛ مجلۀ علوم سیاسی، سال دهم، ش37، بهار 1386، ص71-148.
23. غراوی، محمد و سیدحسن اسلامی؛‌‌ «سازمان حکومتی در صدر اسلام»؛ مجلۀ حکومت اسلامی، ش4، تابستان 1376، ص118-141.
24. فخرالدین رازی، محمد‌‌بن‌عمر؛‌‌ مفاتیحالغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث‌العربی، 1420ق.
25. فراهیدی، خلیل‌‌بن‌احمد؛‌‌ کتابالعین؛ قم: نشر هجرت، 1409ق.
26. کلینی، محمد‌‌بن‌یعقوب‌‌؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
27. مراغی، احمدبن‌مصطفی؛ تفسیرالمراغی؛ بیروت: دار احیاء التراث‏العربی، [بی‏تا].
28. مطهری، مرتضی؛‌‌ اسلام و نیازهای زمان؛ تهران: صدرا، 1388 «الف».
29. ــــــــــ؛‌‌ مسئلۀ حجاب؛ تهران: صدرا، 1388 «ب».
30. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1424ق.
31. مهریزی، مهدی؛‌‌  قرآن و مسئلۀ زن؛ تهران: نشر علم، 1392.
32. میرخانی، عزت‌السادات و طوبی شاکری گلپایگانی و محسن بدره؛‌‌ «تطور روش‌شناختی در جریان موسوم به فمینیسم اسلامی»؛ مطالعات جنسیت و خانواده، سال دوم، ش2، پاییز و زمستان 1393، ص169ـ204.
33. سایت صدای آمریکا: https://ir.voanews.com/a/metoo-hashtag-sexual-assualt/4072781.html
34. Badran, Margot‌‌; “Feminism and the Quran”; in: Encyclopedia of Quran, edited by Jane Damen McAuliffe, Leiden: Brill, 2002.
35. Badran, Margot; Feminism in Islam; Secular and Religious Convergences, Oneworld Publication, 2009.
36. Barlas, Asma‌‌; Believing Women in Islam; Unreading Patriarchal Interpretations of the Quran, Austin: University of Texas Press, 2002.
37. Barlas, Asma‌‌; “Globalizing Equality: Muslim Women, Theology, and Feminisms”; Talk at the Library of Congress, Washington, D.C., 2004, Retrieved: 28/4/2015 www.asmabarlas.com/Talks/20040326_LibCongress.pdf/
38. Barlas, Asma‌‌; “Quranic Hermeneutics and Sexual Politics”; Cardozo Law Review, no28, 2006-A, ‌‌pp.143-152.
39. Barlas, Asma‌‌; “Women’s Readings of the Quran”; in: the Cambridge Companion to the Quran, edited by Jane Damen McAuliffe, Cambridge: Cambridge University Press, 2006-B.
40. Barlas, Asma‌‌; “Engaging Islamic Feminism: Provincializing Feminism as a Master Narrative”; in Islamic Feminism: Current Perspectives, ed: Anitta Kynsilehto, Finland: University of Tempere, 2008.
41. Giddens, Anthony‌‌; Sociology; 6th Edition, Cambridge: Polity Press, 2009.
Rahman, Fazl‌‌; Islam and Modernity; Chicago, University of Chicago Press, 1982.