بازنمایی هویت زنانه در سینمای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

اهمیت نهاد خانواده در جامعه و نقش انکارناپذیری که در انتقال فرهنگ و نظام‌های ارزشی به نسل بعد دارد، پژوهشگران را به مطالعه و شناخت این نهاد اجتماعی واداشته است. اهمیت این نهاد به حدی است که جامعه‌شناسان آسیب‌شناسی و تلاش برای حل‌وفصل معضلاتی را که دامنگیر آن می‌شود، رسالتی بر عهدة خود می‌دانند. از سوی دیگر زنان نقشی بنیادین در این نهاد ایفا می‌کنند و سلامت اجتماعی و رفتاری زنان بر سلامت خانواده به‌شدت اثرگذار است. هدف این مقاله، توصیف وضعیت اجتماعی زنان در روابط خانوادگی و حوزة خصوصی به میانجی سینماست. با عنایت به رابطة متقابل وثیق میان سینما و جامعه که در پژوهش‌های پرشماری بررسی شده است، می‌توان با بررسی تغییراتی که در محتوای تولیدات رسانه‌ای رخ می‌دهد، به شناختی از تغییراتی که در الگوهای ذهنی حاکم بر جامعه دربارة موضوعی خاص رخ می‌دهد نیز دست یافت. این نوشتار با اتکا به چشم‌انداز روانکاوی لکانی و روش خوانش سم‍پتماتیک به بررسی نحوة بازنمایی هویت زنانه در فیلم «دربارة الی» می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد این فیلم ترسیم‌کنندة شکلی از هویت‌یابی منحرفانه در زنان است که به ‌موجب آن، زن هیچ پرسشی از میل دیگری ندارد و به آنچه دیگری می‌خواهد، کاملاً آگاه است و خود را ابزاری برای تحقق این میل می‌داند؛ درنتیجه میل دیگری کاملاً قابل‌اندازه‌گیری و قابل‌سنجش است و هیچ ابهامی در مورد آن وجود ندارد. در چنین وضعیتی شکاف میان میل و کیف پر می‌شود و هدف زن این است که ابژة کیف وقیحی باشد که دیگری آن را در ساحت نمادین جذب و ادغام کرده است.

کلیدواژه‌ها


1. احمدرش، رشید و احمد غلامی؛ «تحلیل جامعه­شناختی چگونگی بازنمایی هویت فردی و جنسیتی در آثار سینمایی دهة 1380 ایران»؛ نشریة زن در فرهنگ و هنر، دورة 5، شمارة 4، 1380، ص449-466.
2. انتظاری، اردشیر؛ «قطبی شدن به‌ منزلة جایگزینی برای مفهوم جهانی‌شدن»؛ فصلنامة سیاست، سال دوازدهم، شمارة 30، 1389، ص193-218.
3. دورکیم، امیل؛ دربارة تقسیم کار اجتماعی؛ ترجمة باقر پرهام؛ تهران: نشر مرکز، 1394 «الف»
4. ــــــــــ؛ صور بنیانی حیات دینی؛ ترجمة باقر پرهام؛ تهران: نشر مرکز،  1394 «ب»
5. راودراد، اعظم و مسعود زندی؛ «تغییرات نقش زن در سینمای ایران»؛ مجلة جهانی رسانه؛ دورة 1، شمارة 2، 1385،‌ ص1-27.
6. ژیژک، اسلاوی؛ رخداد: مجموعه مقالات؛ ترجمة مراد فرهادپور و دیگران؛ نشر گام نو، 1384.
7. ــــــــــ؛  وحشت از اشک­های واقعی؛ ترجمة فتاح محمدی؛ نشر هزارة سوم، 1388 «الف».
8. ــــــــــ؛ کژ نگریستن؛ ترجمة مازیار اسلامی و صالح نجفی؛ نشر رخداد نو، 1388 «ب».
9. سالکل رناتا؛ دربارة اضطراب؛ ترجمة عباس خورشیدنام و سیاوش طلایی­زاده؛ تهران: نشر شوند، 1396.
10. سلطانی گرد فرامرزی، مهدی؛ «زنان در سینمای ایران»؛ مجلة هنرهای زیبا، شمارة 18، ص87-98.
11. عموزاده، محمد و نسیم اسفندیاری؛ «بازنمون هویت اجتماعی در رسانه: بررسی روند تغییرات هویت اجتماعی زنان در سینمای پس از انقلاب اسلامی»؛ مجلة زن در فرهنگ و هنر، دورة 7، شمارة 3، 1391، ص119-138.
12. کراکائر، زیگفرید؛ از کالیگاری تا هیتلر: تاریخ روان‌شناسی سینمای آلمان؛ ترجمة فتح‌الله جعفری جوزانی؛ حوزة هنری، 1377.
13. مایرز، تونی؛ اسلاوی ژیژک؛ ترجمة فتاح محمدی؛ نشر هزارة سوم، 1385.
 14. Butler Rex; Slavoj Zizek; Continiuum, 2005.
15.  Lacan Jacques; The seminar of Jacques Lacan, Book II: The ego in Freud, s Theory and in the Technique of Psychoanalysis, 1988.
16.  Leader Darian; Why Do Women Write More Letters Than They Post?; Faber and Faber, 1996.
17. Vighi Fabio; Critical Theory and Film Rethinking Ideology Through Film Noir; Bloomsbury Publishing Inc, 2012.
18. Wright Edmond and Wright Elizabeth (eds.); The Zizek Reader; Blackwell, 1999.
19. Zizek Slavoj; Did Somebody Say Totalitarianism?; Verso, 2010.
20. Zizek Slavoj; On Belief; Routledge, 2001.
21. Zizek Slavoj; The Sublime Object of Ideology; Verso, 2008.