اختیارات حاکم اسلامی در وضع احکام متغیر، با نگاه به احکام زنان، از دیدگاه علامه طباطبائی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌یار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

موضوع این مقاله «نظریۀ علامه طباطبائی دربارۀ اختیارات حاکم اسلامی در وضع احکام متغیر، با نگاه به احکام زنان» است. نوشتار حاضر با روش تحلیلی به دنبال تبیین، نقد و بررسی نظریۀ علامه در حل چالش‌های فراروی احکام شریعت در عصر حاضر، با تطبیق بر برخی احکام زنان است.
شریعت اسلام احکامی ثابت دارد که ممکن است برخی از آنها در اوضاع زمانه باعث سوءاستفاده شوند. علامه طباطبائی فضای سوءاستفاده از برخی احکام زنان و خانواده را در عصر حاضر و درنتیجه ستم به زنان با آن احکام را بیان کرده و راه‌حل نهایی جلوگیری از آن ستم و سوءاستفاده را احکام حکومتیِ حاکمِ مشروع دانسته است. در این مقاله نخست نظریۀ علامه در قلمروی که بیان کرده، تبیین و امکان توسعۀ آن به موارد دیگر بررسی شده است. ازآنجاکه نظریۀ او نزدیک به نظریۀ منطقة‌الفراغ شهید صدر است، این دو نظریه مقایسه شده‌اند. سپس نظریۀ مختار ارائه شده و درنهایت مخاطرات این نظریات، برای به‌کارگیری مناسب آنها بیان گردیده است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم
1. انصاری، مرتضی‌‌؛ فرائدالأصول: ج2 (البرائة والاشتغال)؛ إعداد: لجنة تحقیق تراث الشیخ الأعظم؛ قم: مجمع الفکرالاسلامی، 1419ق.
2. آخوند خراسانى، محمدکاظم؛ دررالفوائد فی الحاشیة على الفرائد؛ چ1،‌ تهران: مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارةالثقافة والارشادالاسلامی‏، 1410ق.
3. بحرالعلوم، محمد؛ بلغةالفقیه؛ تحقیق و تعلیق حسین‌بن‌محمدتقی آل بحرالعلوم، ج3، چ4، تهران: منشورات مکتبة الصادق،  1984م. (النجف الاشرف: مکتبة العلمین العامة).
4. برقی، احمد‌بن‌محمد‌بن‌خالد؛ المحاسن؛ تحقیق جلال‌الدین حسینی مشتهر به محدث؛ ج2، چ1، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1330.
5. حر عاملی، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل‌الشیعه الى تحصیل مسائل‌الشریعه؛ ج16، چ2، قم: تصحیح و نشر مؤسسة آل‌البیت: لاحیاءالتراث، 1414ق.
6. حرانی، حسن‌بن‌علی‌بن‌حسین‌بن‌شعبه؛ تحف‌العقول عن آل الرسول9؛ تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری؛ قم: مؤسسة النشرالاسلامی التابعة لجماعةالمدرسین، 1404ق.
7. حسینی حائری، علی‌اکبر؛ «منطقةالفراغ فی التشریع‌الاسلامی»؛ مجلة رسالةالتقریب، ش11، 1375، ص111-141.
8. حسینی حائری، کاظم؛ ولایةالامر فی عصرالغیبه؛ چ1، قم: مجمع الفکرالاسلامی، 1414ق.
9. روحانى، محمدصادق؛ زبدةالاصول؛ ج4، چ2، تهران: حدیث دل، 1382.
10. سبحانى تبریزى، جعفر؛ الرسائل‌الاربع (قواعد اصولیة وفقهیه)؛ ج4، چ1، قم: مؤسسة امام صادق7، 1415ق.
11. شریف رضی؛ خطب الامام علی7؛ تحقیق صبحی صالح؛ چ1، بیروت: [بی­نا]، 1387ق.
12. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصادنا؛ تحقیق مکتب الاعلام‌الاسلامی (فرع خراسان)، چ2، قم: بوستان کتاب قم (مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی)، 1382.
13. شیخ صدوق، ابی­جعفر­محمدبن­علی؛ عیون اخبارالرضا7؛ تصحیح و تعلیق حسین اعلمی؛ ج1، چ1، تهران: منشورات مؤسسةالاعلمی للمطبوعات، 1404ق.
14. ـــــــــــــــــــــــــــ ؛ علل‌الشرایع؛ ج2، نجف: منشورات المکتبةالحیدریة ومطبعتها فی النجف، 1386ق.
15. ـــــــــــــــــــــــــــ ؛ معانی‌الاخبار؛ تحقیق، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه، 1379ق.
16. طاهرى اصفهانى، جلال‌الدین؛‏ المحاضرات (مباحث اصول الفقه) (تقریر بحث آیت‌الله محمد محقق داماد)؛ ج2، چ1، اصفهان: مبارک، 1382.
17. طباطبائی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ ج4، قم: مؤسسة النشرالإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه، 1417ق.
18. طباطبایى حکیم، محمدسعید؛ الکافی فی اصول‌الفقه؛ ج2، چ4، بیروت: دارالهلال، 1428ق.
19. علی‌اکبریان، حسنعلی؛ «حیطۀ امکان تبدیل حکم شرعی به قانون و ضوابط آن»؛ فقه و قانون (ایده‌ها، پیشنهادها و راه‌حل‌های روشی)، کنفرانس بین‌المللی فقه و قانون (قم:1390)، قم: مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، 1392، ص53-95.
20. ـــــــــــــــــــــــــــ ؛ «مبانی مسئولیت حکومت اسلامی در ترویج حجاب»؛ فقه کاوشی نو در فقه اسلامی، ش51 و52، 1386، ص53-95.
21. علی‌اکبریان، حسنعلی؛ معیارهای بازشناسی احکام ثابت و متغیر؛ ج1و2، چ2، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکدة فقه و حقوق، 1388.
22. علیدوست، ابوالقاسم؛ فقه و مصلحت؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1388.
23. کدیور، محسن؛ «تقریرات القضاء آخوند خراسانی»؛ مندرج در: سیاست‌نامة خراسانی (قطعات سیاسی در آثار آخوند ملا محمدکاظم خراسانی)، تهران: کویر، 1367، ص97-140.
24. کلینی، محمدبن­یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری؛ ج1 و 3، چ5، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1363.
25. کاظمی، محمدعلی؛ فوائدالاصول (تقریر بحث آیت‌الله میرزا محمدحسین غروی نایینی)؛ تعلیق آغا ضیاءالدین عراقی، تحقیق رحمت­الله رحمتی اراکی؛ ج4، چ1، قم: مؤسسة النشرالاسلامی التابعة لجماعةالمدرسین ب‍قم‌المشرفه، 1409ق.
26. منتظری، حسینعلی؛ نظام‌الحکم فی الاسلام؛ چ1، [بی­جا]: نشر سرایی، 1380.
27. موسوى خویى، سیدابوالقاسم؛ اجودالتقریرات (تقریر بحث آیت‌الله میرزا محمدحسین غروی نایینی)؛ ج2، چ2، چاپخانة اهل‌البیت7، قم: مؤسسة مطبوعات دینی، 1369.
28. ـــــــــــــــــــــــــــ ؛ التنقیح فی شرح العروة‌الوثقى (الاجتهاد والتقلید)؛ ج1، چ1، قم: [بی­نا]، 1418ق.
29. ـــــــــــــــــــــــــــ ؛ صراط‌النجاة (به همراه پاسخ‌های آیت‌الله جواد تبریزی)؛ ج1، چ1، قم: مکتب نشرالمنتخب، 1416ق.
30. ـــــــــــــــــــــــــــ ؛ مصباح‌الاصول؛ ج1، چ1، قم: موسسة إحیاء آثار السید الخویی، 1422ق.
31. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود؛ بحوث فی علم الاصول (تقریر درس آیت‌الله محمدباقر صدر)؛ ج7، چ4، [بی­جا]: المجمع‌العلمی للشهید الصدر5، 1405ق.