حق زن در فرض تفویض مهر به یکی از زوجین و فوت داور، قبل از مواقعه و تعیین مهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه خوارزمی

2 استادیار دانشگاه تبریز

چکیده

یکی از حقوق مالی زن در برابر شوهر مهریه است که در نکاح دائم، تعیین آن در لحظة انعقاد عقد، الزامی نیست؛ بلکه می‌تواند به پس از عقد نیز موکول شود که در آن صورت با عنوان تفویض مهر از آن یاد شده و به آن زن، مفوضةالمهر می‌گویند. تعیین‌کنندة مهر می‌تواند زن یا شوهر یا شخص و یا اشخاص ثالث باشند که به آنها حاکم یا داور اطلاق می‌شود. یکی از فروض تفویض مهر، زمانی است که یکی از زن یا شوهر، حاکم یا داور باشد؛ ولی پیش از مواقعه و تعیین مهر، از دنیا برود. پرسش این است که در این حالت، زن چه حقی بر عهدة شوهر دارد؟ فقیهان در این حالت به سه نظریة عدم وجوب مهر، وجوب مهرالمثل و وجوب مهرالمتعه برای زن قائل شده و به ادلة نقلی و عقلی تمسک جسته‌اند. قانون مدنی در مواد 1087 و 1088 حکم مفوضةالبضع در فرض فوت یکی از زوجین، پیش از تعیین مهر و نزدیکی را بیان کرده؛ ولی دربارة مفوضة‌المهر ساکت است. به نظر می‌رسد با توجه به اینکه از یک سو نظریة مشهور فقیهان، مهرالمتعه بوده و از ادلة استواری نیز برخوردار است و از سوی دیگر، قانون‌گذار نیز در مقام بیان حالات و فروض تفویض بوده؛ ولی حکم این فرض را بیان نکرده نوعی نقص بر قانون تلقی شده و ازاین‌رو هم برای جبران خلأ قانونی آن و هم برای تبیین حقوق زنان در این فرض، باید ماده‌ای در بیان حکم این فرض مطابق با نظریة مشهور در نظر گرفته شود. پژوهش حاضر در پی ارائه نظریات مطروحه، نقد و بررسی ادلة آنها و درنهایت، انتخاب دیدگاه متقن از حیث فقهی است که با مقتضیات زمانی حاضر نیز مناسب‌تر باشد و به تأمین بهتر حقوق زنان بینجامد.

کلیدواژه‌ها


1. ابن­اثیر جزرى، مبارک‌بن‌محمد؛ النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر؛ چ1، قم: مؤسسة مطبوعاتى اسماعیلیان، [بی‌تا].
2. ابن­ادریس حلى، محمد؛ السرائرالحاوی لتحریرالفتاوى؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
3. ابن­جنید اسکافى، محمد‌بن‌احمد؛ مجموعة فتاواى ابن‌جنید؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.
4. ابن­مکى عاملى (شهید اول)، محمد؛ اللمعة‌الدمشقیة فی فقه‌الامامیة، چ1، بیروت: دار التراث، 1410ق.
5. اصفهانى (مجلسى اول)، محمدتقى؛ روضةالمتقین فی شرح من لایحضره الفقیه؛ قم: مؤسسة کوشانپور، 1406ق.
6. اصفهانى (مجلسى دوم)، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ چ1، بیروت: مؤسسة الطبع والنشر، 1410ق.
7. امامى، سیدحسن؛ حقوق مدنى؛ تهران: انتشارات اسلامه، 1334.
8. بحرانى آل­عصفور، یوسف‌بن‌احمد؛ الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة‌الطاهرة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
9. جبعی عاملى (شهید ثانى)، زین­الدین‌بن‌على؛ الروضةالبهیة فی شرح اللمعةالدمشقیة؛ قم: کتاب‌فروشى داورى، 1410ق.
10. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ مسالک‌الأفهام إلى تنقیح شرائع‌الإسلام؛ قم: المعارف‌الاسلامیه، 1413ق.
11. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ حاشیة‌الإرشاد؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1414ق.
12. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق؛ تهران: گنج دانش، 1391.
13. حر عاملى، محمد‌بن‌حسن؛ وسائلالشیعه؛ چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1409ق.
14. خوانسارى، سیداحمد‌بن‌یوسف؛ جامع‌المدارک فی شرح مختصرالنافع؛ چ2، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1405ق.
15. دیانی، عبدالرسول؛ حقوق خانواده: ازدواج و انحلال آن؛ تهران: میزان، ۱۳۸۷.
16. رشتی، حبیب‌الله؛ بدائع‌الافکار؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:، [بی­تا].
17. سیورى، مقدادبن‌عبدالله؛ التنقیح‌الرائع لمختصر‌الشرائع؛ قم: انتشارات کتابخانة آیت‌الله مرعشى نجفى;، 1404ق.
18. شبیرى زنجانى، سیدموسى؛ کتاب نکاح؛ قم: مؤسسة پژوهشى رأى‌پرداز، 1419ق.
19. شمس، عبدالله؛ آیین دادرسی مدنی- دورة بنیادین؛ چ16، تهران: انتشارات دِراک، 1391.
20. شیخ طوسى، ابوجعفر محمد‌بن‌حسن؛ الخلاف؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
21. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ المبسوط فی فقه‌الإمامیه؛ چ3، تهران: المکتبة‌المرتضویه، 1387.
22. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ النهایة فی مجردالفقه والفتاوى؛ چ2، بیروت: دارالکتاب العربی، 1400ق.
23. صفایی، سیدحسین و اسدالله امامی؛ حقوق خانواده؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1375.
24. طباطبایى حائرى، سیدعلى؛ ریاض المسائل؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1418ق.
25. علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف؛ ارشادالأذهان إلى أحکامالایمان؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
26. ــــــــــــــــــــــــــــ؛ قواعدالاحکام فی معرفةالحلال والحرام؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
27. عمیدى، سیدعمیدالدین‌بن‌محمد؛ کنزالفوائد فی حل مشکلات‌القواعد؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.
28. فاضل آبى، حسن‌بن‌ابى­طالب؛  کشف‌الرموز فی شرح مختصرالنافع؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
29. فاضل هندى، محمدبن‌حسن؛ کشف‌اللثام والابهام عن قواعدالاحکام؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.
30. فخرالمحققین حلى، محمدبن‌حسن؛ إیضاح‌الفوائد فی شرح مشکلات‌القواعد؛ قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1387ق.
31. فیض کاشانی، محمدمحسن؛‌ الوافی؛ چ1، اصفهان: [بی­نا]، 1406ق.
32. فیومى، احمد بن محمد مقرى، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چاپ 1، قم: منشورات دار الرضی، بی تا
33. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق خانواده؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1385.
34. کاشف‌الغطا، جعفر‌بن‌خضر؛ حقالمبین فی تصویب‌المجتهدین وتخطئة‌الاخباریین؛ تهران: [بی­نا]، 1419ق.
35. کاشف‌الغطا، حسن‌بن‌جعفر؛ انوارالفقاهة: کتاب النکاح؛ چ1، نجف اشرف: مؤسسة کاشف‌الغطا، ‌1422ق.
36. محدث نورى، حسین‌بن‌محمدتقى؛ مستدرک‌الوسائل ومستنبط‌المسائل؛ چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1408ق.
37. محقق حلى، نجم­الدین جعفر‌بن‌حسن؛ شرائع‌الاسلام فی مسائل‌الحلال والحرام؛ قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1408ق.
38. محقق سبزوارى، محمدباقر‌بن‌محمد؛ کفایةالاحکام؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1423ق.
39. مغربى، نعمان‌بن‌محمد؛ دعائم‌الاسلام؛ چ2، قم: موسسه آل‌البیت:، 1385.
40. موسوى عاملى، محمد‌بن‌على؛ نهایةالمرام فی شرح مختصر شرائع‌الاسلام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1411ق.
41. مهاجری، علی؛ مبسوط در آیین دادرسی مدنی؛ چ4، تهران: فکرسازان، 1392.
42. نجفى، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام؛ ط7، بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1404ق.
43. نراقی، محمدمهدی‌بن‌ابی­ذر؛ جامعة‌الاصول؛ قم: کنگرة نراقی،‌1422ق.
44. واسطى زبیدى، سیدمحمدمرتضى؛ تاج‌العروس من جواهرالقاموس؛ چ1، بیروت: دارالفکر، 1414ق.