حکم نفقه زن بیوه بر اساس آیه 240 سوره بقره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده

چکیده

موضوع تحقیق حاضر بررسی حکم فقهی نفقۀ زن بیوه است. این پژوهش - با هدف تعیین محل تأمین نفقۀ زن بیوه تا یک سال پس از درگذشت شوهر و تبیین نوع حمایت قرآن از زنان بیوه - می‌کوشد با طرح آیۀ 240 سورۀ بقره به عنوان تنها آیه‌ای که به این دو نکتۀ اشاره دارد، دلالت آن بر دو نکتۀ پیش‌گفته را روشن کند. در این راستا با ارائۀ برداشت‌های متفاوت از آیة شریفه و عوامل اختلاف آن، دلایل دیدگاه مشهور اندیشمندان اسلامی مبنی بر نسخ آیة شریفه به استناد آیۀ عده (بقره: 234) یا آیۀ مواریث (نساء: 12) یا به استناد هر دو بررسی شده، نتیجه گرفته است که آیة شریفه به عدۀ جاهلی که مدت آن را یک سال دانسته‌اند، نظارتی ندارد. افزون بر اینکه صاحبان این دیدگاه، ادعای خود مبنی بر یک سال بودن عدۀ زن بیوه در دورۀ جاهلیت را با شواهد محکمی پشتیبانی نکرده‌اند. همچنان‌که وصیت مطرح در عبارت «وَصِیَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ» یا ظاهر در معنای اصطلاحی آن است که در این صورت بر اساس نگرش رایج در میان اندیشمندان شیعی، منافاتی میان وصیت به همسر با وارث بودن وی نیست یا مقصود از آن، سفارش و توصیۀ الهی است که با نظر به استحبابی بودن آن، همچنان منافاتی میان این آیه با آیة مواریث تصور نمی‌شود؛ بنابراین دلیلی بر نسخ آیة شریفه وجود ندارد و بر اساس آن بر شوهر مستحب است که وقتی هنوز زنده است، برای همسر خود هزینۀ یک سال زندگی به همراه حق سکونت در منزل خود را وصیت کند. این وصیت، طبق ضوابط قانون وصیت نافذ است و دلیلی بر نسخ اصل آن یا استحباب آن وجود ندارد

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. ابن‌ابى‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ عربستان: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
    2. ابن‌ادریس حلی، محمد‌بن‌منصور‌بن‌احمد؛ السرائرالحاوی لتحریرالفتاوى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1410ق.
    3. ابن‌براج، قاضى عبدالعزیز؛ المهذب؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1406ق.
    4. ابن­جریر طبرى، ابوجعفر محمد‌بن‌جریر؛ جامع­البیان فى تفسیرالقرآن؛ بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
    5. ابن‌جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن‌على؛ زادالمسیر فى علم­التفسیر؛ بیروت: دارالکتاب العربی 1422ق.
    6. ابن‌سلام، ابوعبید؛ الغریب­المصنف؛ تونس: المؤسسۀ­الوطنیه للترجمه والتحقیق والدراسات بیت‌الحکمه‏، 1990م.
    7. ابن‌سیده، على‌بن‌اسماعیل؛ المخصص؛ بیروت: [بی­نا]، [بی‌تا].
    8. ابن‌شهرآشوب، رشیدالدین محمد‌بن‌على؛ متشابه­القرآن ومختلفه؛ دار للنشر، 1369ق.
    9. ابن‌عاشور، محمدبنطاهر؛ التحریر والتنویر؛ [بی­جا]: [بی­نا]، [بی‌تا].
    10. ابن‌عطیه، عبدالحق‌بن‌غالب؛ المحررالوجیز فى تفسیر الکتاب­العزیز؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422ق.
    11. ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد‌بن‌محمد؛ المغنی؛ قاهرة: مکتبة القاهرة. 1388ق.
    12. ابن‌کثیر؛ اسماعیل‌بن‌عمرو دمشقی؛ تفسیر القرآن­العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
    13. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمد‌بن‌مکرم؛ لسان­العرب؛ بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، دار صادر، 1414ق.
    14. ابوالفتوح رازى، حسین‌بن‌على؛ روض­الجنان وروح­الجنان فى تفسیرالقرآن؛ مشهد: آستان قدس رضوى، 1408ق.
    15. ابوحیان اندلسی، محمد‌بن‌یوسف؛ البحرالمحیط فى التفسیر؛ بیروت: دارالفکر، 1420ق.
    16. ازهرى، محمد‌بن‌احمد؛ تهذیب­اللغة؛ بیروت: [بی‌نا]، 1421ق.
    17. البانی، محمد ناصرالدین؛ حاشیة صحیح ابی‌داوود؛ کویت: مؤسسة غراس للنشر والتوزیع، 1423ق.
    18. بحرانی آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم؛ الحدائق الناضره فی أحکام العترة الطاهره؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1405 ق.
    19. بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل؛ صحیح­البخاری؛ بیروت: دار ابن­کثیر، 1407ق.
    20. تهرانى، محمد؛ الفرقان فى تفسیرالقرآن بالقرآن؛ قم: انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365.
    21. جرجانى ابوالمحاسن، حسین‌بن‌حسن؛ جلاءالأذهان وجلاءالأحزان؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377.
    22. جصاص، احمد‌بن‌على؛ احکام­القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث­العربى، 1405ق.
    23. جعفرى، یعقوب؛ تفسیر کوثر؛ قم: هجرت، 1376.
    24. جواد علی؛ المفصل فى تاریخ­العرب قبل­الاسلام؛ بیروت: دارالساقی، 1422ق.
    25. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح - تاج اللغة وصحاح العربیة؛ بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
    26. حائرى، محمد‌بن‌اسماعیل؛ منتهى­المقال فی أحوال­الرجال؛ قم: مؤسسۀ آل­البیت:، 1416ق.
    27. حبیب­الزیات؛ المرأة فی الجاهلیة؛ قاهره: مؤسسۀ هنداوی، 2012ق.
    28. حر عاملى، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل­الشیعه؛ قم: مؤسسۀ آل­البیت:، 1409ق.
    29. حسینى تفرشى، سید مصطفى‌بن‌حسین؛ نقد­الرجال؛ قم: مؤسسۀ آل­البیت:، 1418ق.
    30. حوفی، احمدبن‌محمد؛ المرأة فی الشعرالجاهلی؛ قاهره: دارالفکر العربی، 1382ق.
    31. خطیب تبریزی، یحیى‌بن‌علی‌بن‌محمد شیبانی؛ شرح القصائد العشر؛ قاهرة: إدارة الطباعةالمنیریة، 1352ق.
    32. خوانسارى، سید احمد‌بن‌یوسف؛ جامع­المدارک فی شرح مختصرالنافع؛ قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1405ق.
    33. خویی، ابوالقاسم؛ موسوعة الامام­الخویی؛ قم: مؤسسۀ احیاء آثار الإمام الخویی، 1428ق.
    34. ذهبی، محمد‌بن‌احمد‌بن‌عثمان؛ سیر أعلام­النبلاء؛ قاهره: دارالحدیث، 1427ق.
    35. راوندى، قطب‌الدین، سعید‌بن‌عبدالله؛ فقه­القرآن؛ قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى، 1405ق.
    36. زوزنی، حسین‌بن‌احمد‌بن‌الحسین؛ شرح­المعلقات السبع للزوزنی؛ بیروت: دار احیاء التراث‌العربی، 1423ق.
    37. سبحانی تبریزی، جعفر؛ نظام­الطلاق فی الشریعةالإسلامیة الغراء؛ قم: مؤسسۀ امام صادق7، 1414ق.
    38. سبزوارى، سید عبدالاعلى؛ مواهب­الرحمان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: مؤسسۀ اهل‌بیت:، 1409ق.
    39. سجستانی، ابوداوود سلیمان‌بن‌اشعث؛ سنن ابی‌داوود؛ به کوشش وزارت اوقاف مصر؛ بیروت: دارالکتاب العربی، [بی‌تا].
    40. سید رضى، محمد؛ نهج‌البلاغه؛ قم: مؤسسة نهج‌البلاغه، 1414 ق.
    41. سید مرتضى، على‌بن‌حسین موسوى؛ الانتصار فی انفرادات­الإمامیه؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1415ق.
    42. سیستانی، سید علی؛ تعارض­الأدلة واختلاف­الحدیث؛ قم: [بی‌تا]، 1414ق.
    43. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن‌بن‌ابی­بکر؛ الاتقان فی علوم­القرآن؛ قاهره: الهیئۀ المصریۀ العامۀ للکتب، 1394ق.
    44. ــــــــــ؛ الدرالمنثور فى تفسیرالمأثور؛ قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.
    45. سیفى مازندرانى، علی‌اکبر؛ دلیل تحریرالوسیله (الوصیة)؛ تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1389.
    46. شوشترى، محمدتقی؛ النجعة فی شرح­اللمعة؛ تهران: کتاب‌فروشی صدوق، 1406ق.
    47. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على، مسالک­الأفهام إلى تنقیح شرائع­الإسلام؛ قم: مؤسسة المعارف‌الإسلامیة، 1413ق.
    48. شیخ مفید، محمد‌بن‌محمد‌بن‌نعمان عکبرى؛ المقنعة؛ قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید، 1413ق.
    49. صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد؛ المحیط فی اللغة؛ بیروت: عالم­الکتاب، 1414ق.
    50. طالقانى، سید محمود؛ پرتوى از قرآن؛ تهران: شرکت سهامى انتشار، 1362.
    51. طباطبایى حکیم، سید محسن؛ مستمسک العروةالوثقى؛ قم: مؤسسة دارالتفسیر، 1416ق.
    52. طباطبایى قمی، سید تقى؛ مبانی منهاج­الصالحین؛ قم: منشورات قلم­الشرق، 1426ق.
    53. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم؛ تکملة العروةالوثقى؛ قم: کتاب‌فروشی داورى، [بی‌تا].
    54. طباطبایى، سید محمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1417ق.
    55. طبرسى، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فى تفسیرالقرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372.
    56. طریحى، فخرالدین؛ مجمع­البحرین؛ تهران: کتاب‌فروشی مرتضوى، 1416ق.
    57. طوسى، محمد‌بن‌حسن؛ التبیان فى تفسیرالقرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث­العربى، [بی‌تا].
    58. ـــــــــــــــــــ ؛ الخلاف؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1407 ق.
    59. ـــــــــــــــــــ ؛ النهایة فی مجردالفقه والفتاوى؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1400ق.
    60. طیب، سید عبدالحسین؛ اطیب­البیان فی تفسیرالقرآن؛ تهران: انتشارات اسلام، 1378.
    61. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف؛ تذکرةالفقها؛ قم: مؤسسۀ آل­البیت:، 1388ق.
    62. عیاشى، محمد‌بن‌مسعود؛ کتاب­التفسیر؛ تهران: چاپخانۀ علمیه،1380.
    63. فاضل مقداد،‌ مقدادبن‌عبدالله سیورى حلی؛ کنزالعرفان فی فقه­القرآن؛ قم: [بی­نا]، [بی­تا].
    64. فخر رازى، ابوعبدالله محمد‌بن‌عمر؛ مفاتیح­الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث­العربى، 1420ق.
    65. فخرالمحققین، محمد‌بن‌حسن‌بن‌یوسف؛ ایضاح­الفوائد فی شرح مشکلات­القواعد؛ قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1387.
    66. فیومى، احمد‌بن‌محمد مقرى؛ المصباح­المنیر فی غریب الشرح­الکبیر للرافعی؛ قم: منشورات دارالرضی، [بی‌تا].
    67. قرشى، سید علی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1412ق.
    68. القشیری، ابوالحسن مسلم ابن­الحجاج؛ صحیح مسلم؛ بیروت: دار احیاء التراث­العربى، [بی‌تا].
    69. قمى، ابوالقاسم بن محمدحسن؛ القوانین المحکمه فی الأصول؛ قم: احیاء الکتب الاسلامیه‏، 1430 ق.
    70. کاشف‌الغطا، حسن‌بن‌جعفر‌بن‌خضر؛ انوارالفقاهه (کتاب النکاح)؛ نجف اشرف: مؤسسۀ کاشف‌الغطا، 1422ق.
    71. کلینى، ابوجعفر، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
    72. مجلسى، محمدباقر‌بن‌محمدتقی؛ بحارالأنوار؛ بیروت: مؤسسة الطبع والنشر، 1410ق.
    73. ــــــــــ؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل­ الرسول؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1404ق.
    74. محقق ثانى، على‌بن‌حسین عاملى کرکى؛ جامع­المقاصد فی شرح القواعد؛ قم: مؤسسۀ آل‌البیت:، 1414ق.
    75. محمد رشیدرضا؛ تفسیر القرآن­الکریم؛ قاهره: مطبعۀ المنار، 1350ق.
    76. مددی، سید احمد؛ نگاهی به دریا؛ قم: مؤسسۀ کتاب‌شناسی شیعه، 1393.
    77. مراغى، احمد‌بن‌مصطفى؛ تفسیر المراغى؛ بیروت: دار احیاء التراث­العربى، [بی‌تا].
    78. مصطفی زید؛ النسخ فی القرآن­الکریم دراسة تشریعیة تاریخیة نقدیة؛ قاهره: دارالوفا، 1408ق.
    79. مقدس اردبیلى، احمد‌بن‌محمد؛ زبدةالبیان فی احکام­القرآن؛ تهران: المکتبةالجعفریة لإحیاء الآثارالجعفریة، [بی‌تا].
    80. نجفى، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع­الاسلام؛ بیروت: دار إحیاء التراث­العربی، [بی‌تا].
    81. یاقوت حموى، یاقوت‌بن‌عبدالله؛ معجم­البلدان؛ بیروت: [بی‌تا]، 1995م.
    82. یزدى، محمد؛ فقه­القرآن؛ قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1415ق.
    83. سایت http://rasekhoon.net/article/print/1161558.