اجتهاد عقل‌گرا و مسائل فقهی زنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد‌یار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

در مطالعات معاصر دربارة مسائل زنان، سهم به‌کارگیری عقل در استنباط احکام شرعی چگونه تبیین می‌شود؟ مطالعة پیش‌رو با روش تحلیلی ـ انتقادی از خلال منابع معاصر، پاسخ این پرسش را می‌‌کاود. این مطالعات گاهی از عقل مذکور در مقام کشف «حکم اولی» شرع بهره برده‌اند و از «تقدم حکم عقل مستقل بر نصوص»، «قاعدة عدالت به‌ حکم عقل عرفی»، «اعتبار حکم ظنی عقل» و «سیر تکاملی عدالت» سخن گفته‌اند و گاه در مقام کشف «حکم ثانوی» شرع از عقل استفاده کرده و از «کشف عقلانی مصلحت» و «کشف عقلانی عدالت در مقام اجرا» سخن گفته‌اند. به نظر می‌رسد عقل هرچند در پیشینة رایج فقه، کاربرد چندانی ندارد، در مطالعات فقهی معاصر در مسائل زنان، دامنة کاربرد آن تعمیم ‌یافته است و به نحوی از «عقل ظنی» برای استنباط برخی فتاوای فقهی بهره برده شده و از این منظر، عقل در عرض ظنون معتبرة دیگر قرار گرفته است. این مطالعات فرصت مغتنمی برای فعال شدن ظرفیت عقل در فقه هستند؛ درعین‌حال لازم است مبنای حجیت عقل ظنی در آنها و کیفیت خروج آن از اصل اولیة حرمت عمل به ظنون، بیشتر تبیین شود و نقاط ابهام و برخی اشتباهات ظاهراً موجود در آنها تصحیح شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ ج2، بیروت: دار الفکر للطباعه، 1414ق.
  3. اصفهانى، سیدابوالحسن؛ وسیلة النجاة مع حواشی الإمام الخمینی؛ قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1422ق.
  4. انصاری، مرتضی؛ فرائد الاصول؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم، 1416ق.
  5. حر عاملی، محمد؛ وسائل الشیعه؛ ج21 و ج26، قم: مؤسسة آل‌البیت(ع)، 1409ق.
  6. حکیم، محمدتقی؛ الأصول العامة فی الفقه المقارن‏؛ قم: مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، 1418ق.
  7. حلّی، حسن بن یوسف؛ تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه؛ قم: مؤسسة امام صادق(ع)، 1420ق.
  8. رشید رضا، محمد؛ تفسیر المنار؛ ج4؛ بیروت: دار المعرفه، 1414ق.
  9. سبحانى تبریزى، جعفر؛ إرشاد العقول الى مباحث الأصول‏؛ قم: مؤسسة امام صادق(ع)، 1424ق.
  10. صانعی، یوسف؛ رویکردی به حقوق زنان؛ قم: فقه الثقلین، 1397.
  11. صانعی، یوسف؛ برابری دیه (زن و مرد، مسلمان و غیرمسلمان)؛ قم: فقه الثقلین، 1384.
  12. صدر، محمدباقر؛ الفتاوى الواضحة وفقاً لمذهب أهل البیت(ع)؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1403ق.
  13. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج4، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
  14. طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ ج2، تهران: مرتضوی، 1375.
  15. علی‌اکبریان، حسنعلی؛ قاعدة عدالت در فقه امامیه؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386.
  16. علی‌اکبریان، حسنعلی؛ «نقش عدالت در قانون‌گذاری در حکومت اسلامی»؛ کاوشی نو در فقه، س23، ش1، 1395.
  17. علیدوست، ابوالقاسم؛ فقه و عقل؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1391.
  18. علیدوست، ابوالقاسم؛ فقه و مصلحت؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی،1390.
  19. فنایی، ابوالقاسم؛ اخلاق دین‌شناسی؛ تهران: نگاه معاصر، 1394.
  20. فنایی، ابوالقاسم؛ دین در ترازوی اخلاق؛ تهران: صراط، 1395.
  21. فیومى، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر؛ ج 2؛ قم: مؤسسة دار الهجره، 1414ق.
  22. قابل، احمد؛ شریعت عقلانی؛ نسخة الکترونیک، 1391 «الف»، در:www.ghabel.net.
  1. قابل، احمد؛ مبانی شریعت؛ نسخة الکترونیک، 1391 «ب»، در:  www.kadivar.com.
  1. کاتوزیان، ناصر؛ «ارزش سنت و جذبة عدالت در توارث همسران»؛ نقد و نظر، س5، ش1، 1377.
  2. کدیور، محسن؛ حق ‌الناس؛ تهران: کبیر، 1388.
  3. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ ج1، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
  4. مجتهد شبستری، محمد؛ نقدی بر قرائت رسمی از دین؛ تهران: طرح ‌نو، 1379.
  5. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی؛ «قانون اصلاح مادة 1041»؛ بازیابی‌شده در تاریخ: 1 تیر 1381، در:  https://rc.majlis.ir/fa/law/show/99682.
  1. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
  2. ملاصدرا؛ شرح اصول الکافی؛ ج1، محقق: محمد خواجوى؛ تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383.‏
  3. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ صحیفة نور؛ ج20، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379.
  4. مهریزی، مهدی؛ شخصیت و حقوق زن در اسلام؛ تهران: علمی فرهنگی، 1395.
  5. نایینى، محمدحسین؛ اجود التقریرات؛ ج2، قم: مطبعة العرفان، 1352‏.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار