تجربة مادرانة زنان مطلقه از حضانت فرزندان خود (مطالعه‌ای پدیدارشناسی)

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی دکتری مسائل اجتماعی دانشگاه اصفهان

چکیده

ازدواج و تشکیل خانواده برای هر فرد، آثار و پیامدهایی به همراه دارد و موجبات هویت‌بخشی و ثبات زندگی را فراهم می‌کند؛ اما جدایی زن و شوهر موجب بروز مشکلات گوناگونی می‌شود. این امر دربارة زنان با پیچیدگی و مسائل بیشتری همراه است. هدف این مطالعه، فهم تجربه‌های مادرانة زنان مطلقه پس از حضانت فرزندان خود است. پژوهش حاضر از نوع کیفی و به روش پدیدارشناسی انجام شده است. شیوة گردآوری داده‌ها، مصاحبة نیمه‌ساخت‌یافته بوده و در پایان با بیست تن از زنان به شیوة نمونه‌گیری هدفمند گفتگو شده است. برای تحلیل اطلاعات نیز روش کولایزی و موستاکاس به کار رفته است. درمجموع از میان زنانی که در این پژوهش با آنان مصاحبه شد، چهار نوع تجربه با مضمون‌های «تعلیق هویت جنسی زنانه»، «ناکامی در هویت‌یابی جنسیتی مادرانه»، «احساس درماندگی» و «احساس حسرت و تنهایی» به دست آمد. سپس این تجربه‌ها در سه بستر و شرایط اجتماعی و اقتصادی تحت عنوان مادری خودمحور، تقدیرمحور و فرزندمحور، جداگانه و به لحاظ ساختاری توصیف شد. البته چنانچه مضمون‌های چهارگانة تجربه‌های مادرانه و بسترهای سه‌گانة مادری زنان مطلقة شهر تهران را بر روی یک طیف در نظر بگیریم، ویژگی آشکار تجربة مادری زنان مطلقة شهر تهران، غلبة هویت جنسی زنانگی برای دوری از تنهایی و واگذاری وظایف مادری است. در نقطة مقابل طیف، زنانی قرار دارند که با وجود تلاش مادرانه و برعهده‌گرفتن وظایف و نقش‌های مادری، احساس ناخوشایندتری از هویت‌یابی جنسیتی خود دارند. درواقع گذشت زمان، میان‌سالی، حمایت نشدن از سوی خانواده یا پدر فرزندان، تلاش‌های آنان را به شکست در تجربة مادری کشانده است. در میانة طیف، تجربه‌های مادری فاتالیستی هستند که به نوبة خود، گونه‌ای درماندگی و استیصال را تجربه می‌کنند. اتفاقاً این نوع تجربة مادری، از آنان زنانی آسیب‌پذیر ساخته؛ چراکه در گونه‌ای تعارض هویتی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


1. ایمان، محمدتقی؛ مبانی پارادایمی روش­های کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی؛ چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
2. بهنام، جمشید؛ تحولات خانواده: پویایی خانواده در حوزه‌های فرهنگی گوناگون؛ ترجمة محمدجعفر پوینده؛ تهران: نشر ماهی، 1383.
3. ریبنز مک‌کارتی، جین و روزالیند ادواردز؛ مفاهیم کلیدی در مطالعات خانواده؛ ترجمة محمدمهدی لبیبی؛ تهران: نشر علم، 1390.
4. غیاثوند، احمد؛ " اثربخشی طرح شکوفه­های عشق"، طرح پژوهشی، کارفرما: اداره مطالعات اجتماعی- پژوهشی شهرداری تهران، 1392.
5. کرسول، جان؛ پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت­پژوهی، پدیدارشناسی، نظریة داده­بنیاد، قوم­نگاری، مطالعة موردی)؛ ترجمة حسن دانایی فرد؛ تهران: نشر صفار، 1394.
6. محمدپور، احمد؛ روش تحقیق کیفی ضد روش؛ ج2، چ2، تهران: جامعه­شناسان، 1382.
7. Neyer,Gerda, Bernardi, Laura; Feminist Perspectives on Motherhood and Reprouduction; Stockholm University Linnaeus Center on Social Policy and Family Dynamics in Europe, SPaDE, 2011.
8. Steiner ,Elizabeth; "Why are divorced mothers economically disadvantaged? And what can be done about it?"; Texas journal of women and the law, Volume 17. fall 2007;17,1. pp.131 - 151.
9. White Side, M, F, Becker, B, J; "Parental Factors and Young child’s Post Divorce Adjustment: A Meet with Implication’s Parenting Arrengements'; Journal of Familiy Psychology, Vol 14, No. 1, pp. 5 – 26, 2000.