ماهیت و کارکرد قانون در مقایسه با فتوا

نویسنده

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده

چکیده

اداره حکومت نیازمند قوانین متنوعی است که ممکن است بر پایه ضرورت‌ها، مصلحت‌ها و شرایط تزاحمی وضع شده، با احکام اولیه متفاوت باشد. با بررسی مؤلفه «ماهیت قانون»، «کارکرد قانون» و «فرآیند تبدیل فتوا به قانون» می‌توان دریافت که ماهیت قانون و فتوا، به ویژه از نظر ملاک و مصلحت، متفاوت بوده و نسبت میان این دو عموم و خصوص من وجه است. قانون از نظر کارکرد، وسیع‌تر از فتواست و قانون‌گذار ضمن تأکید بر احکام اسلامی، به ارزش‌های اجتماعی و اهداف دین هم نظر داشته و بر اساس آنها به قانون‌‌گذاری مبادرت می‌کند. در عین حال، به دلیل ضرورت قانون‌گذاری اسلامی، به الگویی جهت تبدیل فتوا به قانون نیازمندیم که هم عنوان «موازین شرعی» بر قوانین صادره‌ صدق کند و هم نگاهی جامع به دین و نیازهای حکومت در آن لحاظ شده باشد.

کلیدواژه‌ها


الف) کتاب‌ها

1. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ ترمینولوژی حقوق؛ تهران: گنج دانش، 1376.
2. حاجی ده‌آبادی، احمد؛ بایسته‌های تقنین با نگاهی انتقادی به قانون مجازات اسلامی؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، 1389.
3. حائری، سید الکاظم؛ اساس الحکومه الاسلامیه. بیروت: مطبعه النبل، 1399ق.
4. حر عاملی، محمدبن­حسن؛ تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ قم: مؤسسه آل ‌البیت، 1409ق.
5. خویى، سید ابوالقاسم؛ موسوعة الإمام الخوئی؛ ج.1. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1418ق.
6. دادمرزی، سید مهدی؛ حقوق خانواده اسلامی؛ ویراستار: عبدالله نعیم؛ قم: انتشارات دانشگاه قم، 1390.
7. دورکین، رونالد؛ نافرمانی مدنی در حق و مصلحت؛ ترجمة محمد راسخ. تهران: طرح نو، 1381.
8. صافی گلپایگانی، لطف‌الله؛  الاحکام الشرعیه لاتتغیر؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1412ق.
9. صدر، سید محمد باقر؛  الاسلام یقود الحیاة؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا]،
10. ________________ ؛ بحوث فی علم الاصول؛ ج1، قم: المجمع العالی،1405ق.
11. ضیایی‌فر، سعید؛ جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد؛ قم: بوستان کتاب، 1382.
12. غروی النائینی، محمدحسین؛ تنبیه الامه و تنزیه المله؛ مصحح: سید جواد ورعی؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1424ق.
13. کاتوزیان، ناصر؛ فلسفة حقوق؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1377.
14. کلسن، هانس؛ 1973م. نظریة حقوقی ناب؛ ترجمة اسماعیل نعمت­اللهی؛ تهران: سمت، 1973م.
15. کمپانى اصفهانى، محمدحسین؛  القواعد­الفقهیه والاجتهاد والتقلید (نهایة الدرایة)؛ ج3، قم: کتاب­فروشى سیدالشهداء علیه السلام، 1374.
16. گرجی، ابوالقاسم؛ مقالات حقوقی؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶9.
17. منتظری، حسینعلی؛ دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة؛ قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، 1409ق.
18. موسوی خمینی، سید روح­الله؛ صحیفة نور؛ ج15. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1369.
19. ـــــــــــــــــ ؛ صحیفة نور؛ ج21، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1372.
20. ـــــــــــــــــ ؛ صحیفة نور؛ ج2، تهران: مؤسسةه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
21. ـــــــــــــــــ ؛ ولایت فقیه؛ تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1423ق.
22. نائینی، احمدرضا؛ 1389. مقدمه‌ای بر خاطرات سید محمد فاطمی قمی؛ نوشتة سید محمد فاطمی قمی؛ تهران: انتشارات مجلس شورای اسلامی،  1389.
23. هادوی تهرانی، مهدی؛ نظریة اندیشة مدون در اسلام؛ قم: مؤسسه رواق حکمت؛ 1390.

ب) مقالات

24. امینی، علیرضا؛ «فقه و مسئلة قانون«؛ پژوهش حوزه، ش3 (3)، 1379، ص 51 - 59.
25. بهرامی احمدی، حمید؛ 1383، «تاریخچة تدوین قانون مدنی»؛ فصلنامة دانشگاه امام صادق، ش24 (4)، 1383، ص33 - 51.
26. راسخ، محمد؛ «ویژگی­های ذاتی و عرضی قانون»؛ فصلنامة مجلس و پژوهش، ش51 (1)، 1385،  ص13-40.

ج) پایان‌نامه

27. علاسوند، فریبا؛ «نحوه و حدود دخالت حکومت در قوانین خانواده با توجه به الزامات شرعی و اختیار زوجین»؛ پایان‌نامة سطح چهار (دکتری)، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، 1392.