تأثیر فضاهای شهری مدرن بر بازاندیشی هویت جنسیتی زنان

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

در جوامع جدید هویت‌ جنسیتی زنان تحت تأثیر فضای بیرونی، روابط گروهی و متأثر از تجربه‌های زندگی‌ در حال تغییر است. به لحاظ جامعه‌شناختی، نحوه تفکیک فضا انعکاسی از روابط اجتماعی حاکم بر جامعه بوده و شاخص چگونگی و نحوه سازمان‌دهی اجتماع و مبنای شکل‌گیری هویت‌های جمعی است. شهرداری تهران از سال 1386 در صدد ساخت فضاهای شهری مدرن تحت عنوان «مجموعه شهربانو» بوده تا زنان شهر بتوانند به انجام فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و هنری بپردازند. مطالعه حاضر به بررسی تأثیر این فضاهای شهری بر بازاندیشی در هویت جنسیتی زنان می‌پردازد. این پژوهش به روش پیمایش انجام شده و جامعه‌ آماری آن را کلیه زنان مراجعه‌کننده به مجموعه‌‌های شهربانو در مناطق 1، 2، 8 و 14 شهرداری تهران تشکیل می‌دهند. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران، 237 نفر برآورد شده و روش نمونه‌گیری نیز چندمرحله‌ای است. بر اساس نتایج حاصل از آزمونِ تحلیل عاملی سه بُعد هویت جنسیتی شامل «مدیریت بدن»، «نمایش جنسیت» و «احساس امنیت» از یکدیگر تشخیص داده شد که در این میان بیشترین میانگین مربوط به دو عامل نخست هستند؛ در واقع، ساخت و توسعه مجموعه‌های «شهربانو» از منظر کارکردی منجر به اجتماعی‌شدن جنسیتی، نمایش بهتر بدن و پوشش مدرن زنان می‌گردد. همچنین، داشتن احساس امنیت در این مراکز بازتاب فضای عمومی جامعه است. البته به لحاظ جامعه‌شناختی نباید از آثار و پیامدهای دامن زدن به ساخت و توسعه چنین فضاهای جنسیتی‌شده‌ای غافل بود؛ زیرا در آینده منجر به عمومی شدن فضاهای شهری مدرن خواهند شد. در واقع، کارکرد پنهان احداث و توسعه چنین فضاهایی را باید زمینه‌‌ای برای حضور زنان در جامعه دانست.

کلیدواژه‌ها


الف) کتاب‌ها

1. برناد، جسی. 1384. دنیای زنان، ترجمه شهرزاد ذوفن. تهران: نشر اختران.
2. پاینده، حسین. 1386. نقد ادبی دموکراسی. تهران: نیلوفر.
3. جنکینز، ریچارد. 1381. هویت اجتماعی. ترجمه تورج یاراحمدی. تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
4. دی‌آنجلیس، باربارا. 1383. رازهایی درباره زنان که هر مردی باید آنها را بداند. ترجمه هادی ابراهیمی. تهران: نسل نواندیش.
5. ریتزر، جورج. 1377. نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
6. کوزر، لویس. 1367. زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
7. گولومبرک، سوزان، و رابین فی‌وش. 1378. رشد جنسیت، ترجمه مهرناز شرآرای. تهران: نشر ققنوس.
8. گیدنز، آنتونی. 1387. تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر مدرنیته. ترجمه ناصر موفقیان. تهران: نشر نی.
9. مدنی‌پور، علی. 1379. طراحی فضاهای شهری، نگرشی بر فرآیندهای اجتماعی ـ مکانی. ترجمه فرهاد مرتضایی. تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
10. منینگ، فلیپ. 1380. اروینگ گافمن و جامعه‌شناسی نوین. ترجمه ثریا کامکار، تهران: کامیار.
11. Goffman, E. 1979. Gender Advertisement. London: Macmillan.
12. Kimmel, Michael. 1997. the Gender Society. Oxford: Oxford University Press.
13. Landes, Joan B .1998. Feminism, the Public and Private. New York: Oxford University Press.

ب) مقالات

1. آزاد ارمکی، تقی، و حسن چاوشیان. 1381. بدن به مثابه رسانه هویت. مجله جامعه‌شناسی ایران 14 (4): 57-75.
2. تمدن، رویا. 1387. زنان و فضاهای شهری، مجله جستارهای شهرسازی 25-24 (1): 20-23.
3. سفیری، خدیجه، و سیده عقیله محمدی. 1384. هویت جنسیتی مادران و دختران، شکاف یا تفاوت؟ مجله علوم اجتماعی 2 (1): 107-139.
4. سلطانی گردفرامرزی، مهدی. 1385. نمایش جنسیت در سینمای ایران. مجله پژوهش زنان 14 (1): 61-92.
5. علیرضانژاد، سهیلا و حسن‌ سرایی. 1386. زن در عرصه عمومی: مطالعه‌ای در مورد فضاهای عمومی در دسترس زنان شهری و تغییرات آن، مجله نامه علوم اجتماعی 30 (1): 123-149.
6. س‍اروخ‍ان‍ی‌، ب‍اق‍ر، رف‍ع‍ت‌ج‍اه‌، مریم. 1383 «ع‍وام‍ل‌ ج‍ام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اخ‍ت‍ی ‌ مؤثر در ب‍از ت‍ع‍ریف  هویت اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ زن‍ان‌،  پ‍ژوه‍ش‌ زن‍ان‌،2 (1): ۷۱-۹۱.
‏6. Ikegami, Eiko. 2000. A sociological Theory of publics: Identity and culture as emergent properties in networks. Social research. Winter

ج) طر‌ح‌های پژوهشی

1. غیاثوند، احمد. 1391. بررسی ارزیابی تأثیر اجتماعی پروژه مجموعه شهربانو. طرح پژوهشی. شهرداری منطقه هفت تهران، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی.

د) سایت‌ها