سرکوب نشانه‌شناختی خانواده سنتی در سینمای ایران: بررسی موردی سینمای پر مخاطب سال‌های 1380تا1385

نویسنده

استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه علامة طباطبایی

چکیده

مقاله حاضر به بررسی بازنمایی خانواده و روابط سنّتی خانوادگی در سینمای پرمخاطب ایران می‌پردازد. مبانی مفهومی این مقاله برآمده از نظریه باختین و نظریه‌های پسااستعماری است و به لحاظ روشی نیز از تکنیک‌های نشانه‌شناسی بهره می‌گیرد. نمونه‌های مورد بررسی، فیلم‌های پرمخاطب ایران از ١٣٨٠ تا ١٣٨5 هستند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که در سینمای ایران در برهه مورد بررسی، خانواده سنّتی و انسان سنّت‌گرا در حوزه خانواده همچون «دیگری»ِ متعصب و جهل‌اندیشی به نمایش درمی‌آید که در چنبره تعصبات کور گرفتار آمده و امکان تدبیر عاقلانه و عادلانه در زندگی خانوادگی را ندارد. در دوگانگی‌های نشانه‌شناختی مستور این آثار، خانواده سنّتی در مقابل اخلاق، علم، عدالت و تعقل قرار می‌گیرد. به این ترتیب، سنّت خانودگیِ ایرانی در سرزمین خویش اُبژة نگاهی شرق‌شناسانه قرار می‌گیرد. خوانش مرجح آثار مورد بررسی، خانواده سنّتی را در موضعی کور و لال قرار می‌دهد که حتّی قادر نیست کوچک‌ترین دفاعی از خویش بنماید. خانواده سنّتی در فرآیند بازنماییْ «اهریمن‌سازی» شده و بی‌آنکه در این بازنمایی‌هایِ سرکوب‌گرانه فرصت سخن گفتن بیابد، در مسلخی نشانه‌شناختی به سیاهی عدم سپرده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


کتاب­ها

1. اکو، امبرتو (1384)، اسطوره سوپرمن و چند مقاله دیگر، ترجمه خجسته کیهان، تهران، انتشارات ققنوس، چاپ اوّل.
2. سردار، ضیاء الدین (١٣٨٧)، شرق‌شناسی، ترجمه محمد علی قاسمی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اوّل.
3. سعید، ادوارد (١٣٦١)، شرق‌شناسی، ترجمه اصغر عسکری خانقاه و حامد فولادوند، تهران، انتشارات عطایی، چاپ اوّل.
4. شاه­میری، آزاده (١٣8٩)، نظریه و نقد پسا استعماری، تهران، نشر علم، چاپ اوّل.
5. میرسپاسی، علی (1384)، تأملی بر مدرنیته ایرانی، ترجمه جلال توکلیان، تهران، طرح نو، چاپ اوّل.
6. یانگ، رابرت (1391)، اسطوره سفید غرب و نوشتن تاریخ، ترجمه کمال خالق پناه و جلیل کریمی، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.             
7. Mitcham, Carl (2005), Encyclopedia of Science, Technology, and Ethics, Detroit, MI: Macmillan Reference USA, V.4.