بررسی انتقادی دیدگاه علامه طباطبایی در بارة زن در گذر تاریخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه باقرالعلوم ع

چکیده

علامه سیدمحمدحسین طباطبایی (1281ـ1360) در برترین یادگار دانشی خویش، یعنی المیزان فی تفسیر القرآن، به‌فراوانی به مباحث گوناگون نظری و رویدادهای تاریخی ازجمله موضوع «زن در گذر تاریخ» پرداخته است. بازة زمانی بررسی موضوع زن در المیزان از مرحلة پیشاتاریخ (پیش از هبوط) تا دوران معاصر را در بر می‌گیرد؛ ولی نوشتار حاضر تنها به بررسی وضعیت زنان با تکیه بر حقوق فردی، حقوق خانوادگی و حقوق اجتماعی آنان در جوامع گوناگون در دوران تاریخی (پس از هبوط و پیش از دوران معاصر) اختصاص یافته و طی آن دوره‌بندی و محورهای موردتوجه علامه طباطبایی گزارش و نقد شده است. اهتمام گستردة یک مفسر به مباحث تاریخی در دوران مهجوریت و حاشیه‌نشینی دانش تاریخ در حوزه‌های علمیه ستودنی است؛ اما در مقام بررسی انتقادی نگاه علامه طباطبایی و بر اساس یافته‌های این پژوهش می‌توان ملاحظاتی را دربارة نگاه ایشان به زن در گذر تاریخ به این شرح مطرح کرد: غیرمستند بودن تقریباً تمامی گزارش‌ها و داوری‌ها دربارة زن در تاریخ ملت‌ها؛ ابهام در منطق تقسیم‌بندی دوره‌های تاریخی، پایبند نبودن به رعایت توالی زمانی جوامع و رویدادها؛ سستی یا نادرستی گزاره‌های مربوط به تحلیل رخدادها؛ مغالطه در سنجش‌های منتهی به داوری دربارة مقایسة وضعیت زنان در دوران پیش از اسلام و در دورة اسلامی؛ ناهم‌ترازی زبان بیان مباحث تاریخی با زبان مباحث مربوط به شاخه‌های دانشی دیگر؛ اثرپذیری از نگاه یک‌سره منفی و تاریک دربارة جایگاه زنان پیش از اسلام.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. احمدیان دلاویز، حسن؛ «اندیشة تاریخی علامه محمدحسین طباطبایی» پایان‌نامة مقطع کارشناسی‌ارشد رشتة تاریخ، گرایش تاریخ اسلام، استاد راهنما: محسن الویری، دانشگاه باقرالعلوم7، اسفند 1389.
3. امین، سیدحسن؛ تاریخ حقوق ایران؛ چ3، تهران: دایرة‌المعارف ایران‌شناسی، 1391.
4. باباصفری، علی‌اصغر؛ فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1392.
5. تفضلی، احمد؛ تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام؛ به کوشش: ژاله آموزگار؛ تهران: سخن، 1376.
6. جسیم، اسماعیل؛ زن و خانواده در مسیر تاریخ؛ تهران: نشر علمی، 1393.
7. جورج، فیلیپ برنت؛ امپراتوری جهانی ایران؛ ترجمة وحید عسگرانی؛ چ2،تهران: امیرکبیر، 1390.
8. حجازی، بنفشه؛ تاریخ خانم‌ها: بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر قاجار؛ چ2، تهران: قصیده‌سرا، 1392.
9. حجازی، بنفشه؛ ضعیفه: بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر صفوی؛ چ3، تهران: قصیده‌سرا، 1392.
10. خندان، علی‌اصغر؛ مغالطات؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1380.
11. دیلتای، ویلهلم؛ مقدمه بر علوم انسانی؛ ترجمة منوچهر صانعی دره‌بیدی؛ چ1، تهران: ققنوس، 1388.
12. رضوی، سیدابوالفضل؛ فلسفة انتقادی تاریخ؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1391.
13. رودد، روث؛ النساء فی التراجم الاسلامیه؛ نقله الی العربیه عبدالله ابراهیم العسکر؛ بیروت: جداول، 2013م.
14. زرین‌کوب، عبدالحسین؛ روزگاران تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی؛ تهران: سخن، 1378.
15. زرین‌کوب، عبدالحسین و روزبه زرین‌کوب؛ تاریخ ایران باستان (4): تاریخ سیاسی ساسانیان؛ چ1، تهران: سمت، 1379.
16. شهید، فریده؛ نیاکان ما، ترجمة فاطمه صادقی؛ تهران: نگاه معاصر، 1392.
17. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ زن در قرآن؛ تصحیح و تحقیق محمد مرادی؛ قم: حوزة علمیة قم، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیة خواهران، مرکز نشر هاجر، 1395.
18. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ 20ج، ط2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
19. کریستین سن، آرتور؛ ایران در زمان ساسانیان؛ ترجمة رشید یاسمی؛ تهران: کوشش، راستی نو، 1387.
20. گیرشمن، رومن؛ ایران از آغاز تا اسلام؛ ترجمة محمد معین؛ چ7، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.
21. مولوی، جلال‌الدین محمد؛ مثنوی معنوی؛ تصحیح رینولد نیکلسون؛ چ1، تهران: انتشارات میلاد، 1375.
22. نظری، منوچهر؛ زنان در عرصة قانون‌گذاری ایران (1285ـ1395)؛ تهران: کویر، 1395.
واعظی، محمدجواد؛ وضعیت زن در عصر اسلامی (نیم قرن اول هجری)؛ چ1، قم: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1390.
23. الویری، محسن و حسن احمدیان دلاویز؛ «اعتبارسنجی تاریخ از منظر علامه طباطبایی در تفسیر المیزان»؛ فصلنامة علمی- تخصصی تاریخ در آینة پژوهش، سال هشتم، شمارة اول، شمارة پیاپی 29، بهار 1390، ص27ـ38.
24. عابد جعفری، حسن و دیگران؛ «تحلیل مضمون و شبکة مضامین؛ روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»؛ اندیشة مدیریت راهبردی، سال پنجم، شمارة دوم، شمارة پیاپی 10، پاییز و زمستان 1390، ص151ـ198.