مبدأ هستی در الهیات فمینیستی و حکمت صدرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم

2 استاد دانشگاه باقرالعلوم

چکیده

مبدأ هستی در الهیات فمینیستی چگونه تصویر می‌شود و حکمت صدرایی چه انتقاداتی به این تصویر دارد؟ فمینیست‌ها در تلاش‌های نظری خود در راستای اصلاح وضعیت زنان، به اصلاح باورهای الهیاتی در خصوص مبدأ هستی نیز پرداخته و کوشیده‌اند با نقد خدای جنسیت‌زده در تفکرات رایج مسیحی، به ارائة تصویری از آن بپردازند که توجیه‌گر تلاش‌های فمینیستی در راستای احیای حقوق زنان باشد. این تحقیق بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی و با جستجو در آثار فمینیستی معتقد است برخی فمینیست‌ها در «الهیات تعالی» جایگاه مبدأ هستی را از خدای مسیحیت بالاتر برده و برخی دیگر در «الهیات تنزل» آن را به زیر کشیده‌اند. الهیات تنزل با ترسیم خدای متوهَّم، متغیر، مؤنث، مادی و غیرمتعالی می‌کوشد جایگاه زن را تعالی بخشد و حقوق ازدست‌رفتة او را جبران کند. تعالی زن به قیمت تنزل الهی موردقبول حکمت متعالیه نیست؛ بلکه تعالی زن در آن قرین با تعالی الهی است. حکمت صدرایی با اثبات برهانی دو مبنای اساسیِ «وجود مبدأ» و «کامل مطلق بودن مبدأ» الهیات تنزل فمینیستی را به چالش می‌کشد. درعین‌حال این نظام حکمی با ترسیم قابل‌قبولی از جایگاه زن و مرد، در عین پرهیز از تنزل مقام الهی، بستر دستیابی به حقوق ازدست‌رفتة آنان را نیز فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها


1. ابن‌سینا؛ الاشارات والتنبیهات؛ قم: نشر البلاغه، 1375.
2. بیسلی، کریس؛ چیستی فمینیسم؛ ترجمة محمدرضا زمردی؛ تهران: روشنگران و مطالعات زنان، 1385.
3. جوادی آملی، عبدالله؛ تبیین براهین اثبات خدا؛ به کوشش حمید پارسانیا؛ قم: اسرا، [بی‌تا].
4. جوادی آملی، عبدالله؛ زن در آیینة جلال و جمال؛ قم: اسرا، 1388.
5. جوادی آملی، عبدالله؛ توحید در قرآن؛ قم: اسرا، 1383.
6. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم؛ ج10، قم: اسرا، 1386.
7. ساشوکی، مارجوری؛ «الهیات فمینیستی»؛ در مجموعه‌مقالات فمینیسم و دانش‌های فمینیستی، بهروز جندقی؛ قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1382.
8. سلیمانی امیری، عسکری؛ نقد برهان ناپذیری وجود خدا؛ قم: بوستان کتاب، 1388.
9. سیدان، جعفر؛ سنخیت عینیت یا تباین؛ قم: نشر پارسیران، 1391.
10. شجریان، مهدی؛ «تأملات روش‌شناختی در کتاب معرفة الله بالله»؛ آیین حکمت، ش38، 1397.
11. صادقی، هادی؛ «ملاحظات بر الهیات فمینیستی»؛ در مجموعه‌مقالات فمینیسم و دانش‌های فمینیستی؛ قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1382.
12. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج8، 17 و 19؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1390ق.
13. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ مجموعه رسائل؛ ج 1؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
14. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ نهایةالحکمه؛ با حواشی غلامرضا فیاضی، ج4؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386.
15. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ شیعه در اسلام؛ قم: بوستان کتاب، 1388.
16. طوسی، خواجه‌ نصیرالدین؛ شرح‌الاشارات والتنبیهات؛ قم: نشر البلاغه، 1375.
17. عبودیت، عبدالرسول و مجتبی مصباح؛ خداشناسی؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1397.
18. عبودیت، عبدالرسول؛ نظام حکمت صدرایی؛ ج2؛ تهران: سمت، 1387«الف».
19. عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران: سمت، 1387«ب».
20. لادس، آن؛ «الهیات فمینیستی»؛ ترجمة اکرم مشهدی و بهزاد سالکی؛ اطلاعات حکمت و معرفت، س4، ش1، 1388.
21. مشیرزاده، حمیرا؛ از جنبش تا نظریة اجتماعی؛ تهران: نشر پژوهش شیرازه، 1385.
22. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج2؛ تهران: مؤسسة انتشارات امیرکبیر، 1378.
23. مصباح یزدی، محمدتقی؛ سجاده‌های سلوک؛ تنظیم و تدوین کریم سبحانی؛ قم: مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1393.
24. مطهری، مرتضی؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم (مجموعه‌آثار، ج6)؛ تهران: صدرا، 1380.
25. معلمی، حسن؛ حکمت متعالیه؛ قم: نشر هاجر، 1387.
26. ملاصدرا؛ ‏الحکمة‌المتعالیة فی الاسفارالعقلیة الأربعة؛ ج2، 6 و 7؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، 1981م.
27. ملاصدرا؛ الشواهدالربوبیه فی المناهج‌السلوکیه؛ [بی‌جا]: مرکز نشر دانشگاهى، 1360.
28. ملاصدرا؛ المبدأ والمعاد؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفة ایران، 1354.
29. ملاصدرا؛ المظاهرالإلهیه فی اسرار العلوم‌الکمالیه؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1378.
30. ملاصدرا؛ تفسیر القرآن‌الکریم؛ ج1، قم: بیدار، 1366.
31. ملاصدرا؛ ‏مفاتیح‌الغیب‏؛ با حواشی علی نورى؛ تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفة ایران، 1363.
32. مورگان، سو؛ «رهیافت‌های فمینیستی به دین»؛ در مجموعه‌مقالات جنسیت و جامعه‌شناسی دین، مجید موحد و میثم کایدان؛ شیراز: آوند اندیشه، 1386.
33. هام، مگی و سارا گمبل؛ فرهنگ نظریه‌های فمینیستی؛ ترجمة فیروزه مهاجر، فرخ قره‌داغی و نوشین احمدی خراسانی؛ تهران: توسعه، 1382.
34. هاوزن، لگن؛ «نگاهی گذرا به فلسفه و الهیات فمینیسم»؛ مطالعات راهبردی زنان، ش2، 1377.
35. Chopp, Rebecca S; the Power to Speak: Feminism, Language, God; Wipf and Stock Publishers, 2002.
36. Christ, carol p.; "Feminist theology as post-traditional thealogy"; in: The Cambridge Companion to Feminist Theology; ed: Susan Frank Parsons; New York: Cambridge, 2004.
37. Daly, Mary; Beyond God the Father; Canada: Beacon paperback, 1973.
38. Hollywood, Amy; "Practice, belief, and feminist philosophy of religion"; in: Thinking through Rituals Philosophical Perspectives, ed: Kevin Schilbrack; New York: Routledge, 2004.
39. Muers, Rachel; "Feminism Gender and Theology"; in: The Modern Theologians, ed: David F. Ford; Oxford: Blackwell Publishing, 2005.
40. Radford Ruether, Rosemary; "The emegence of Christian feminist theology"; in: The cambridge companion to feminist theology, ed: Susan Frank Parsons; New York: Cambridge, 2004.
41. Tong, Rosemarie; Feminism thought; United States: Westview Press, 2009.
42. Wood, Hannelie; "Revisiting Mary Daly"; Theological Studies, V.71, N.1, 2015.