پوشش کنیزان در خانوادة امامان شیعه:؛ تحلیل فقهی - تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعة المصطفی العالمیة

چکیده

از سویی معروف است که کنیزان از حکم وجوب حجاب استثنا شده‌اند و از سوی دیگر مادران برخی امامان شیعه: کنیز بوده‌‌اند؛ ازاین‌رو ممکن است در مطالعات انتقادی حجاب گمان شود چون حجاب بر کنیزان واجب نبوده، مادران ائمه: نیز به حجاب پایبند نبوده‌اند. این پندار را از دو جهت می‌توان ‌بررسی کرد: یکی از جهت فقهی و دیگری از جهت تاریخی. حکم شرعی پوشش مادران امامان: از منظر دانش فقه و میزان پایبندی آن بزرگواران به پوشش شرعی از منظر تاریخی، مسئله‌ای دوساحتی است که این مقاله در دو بخش به آن پرداخته است. در بخش نخست با تکیه بر منابع فقهی و روش‌های فقهی کوشیده نشان دهد پوشش از نامحرم بر برخی کنیزان واجب و بر برخی دیگر مستحب است و در بخش دوم با جستاری تاریخی نشان داده کنیزانی که در خانة امامان: زندگی می‌کردند، مانند زنان آزاد به پوشش کامل و احتجاب (پرده‌نشینی حداکثری) پایبند بودند و درنهایت با مطابقت یافته‌های بخش فقهی با یافته‌های بخش تاریخی معلوم شده است که رعایت حجاب توسط کنیزان مرتبط با اهل‌بیت: به خاطر استحباب یا وجوب شرعی آن بوده است.

کلیدواژه‌ها


1. آبی، منصور‌بن‌الحسین؛ نثرالدر فی المحاضرات؛ ط1، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424ق.
2. ‌ابن‌‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد؛ تفسیر القرآن‌العظیم؛ مکة‌ المکرمه: مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419ق.
3. ‌ابن‌‌ابی‌شیبه، محمد‌بن‌عبدالله؛ مصنف ‌ابن‌‌ابی‌شیبه؛ الریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.
4. ‌ابن‌انباری، ابوبکر؛ نوادرالرسائل؛ ط1، دمشق: دار البشائر، 1994م.
5. ‌ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد؛ طوق‌الحمامة؛ بیروت: المؤسسة العربیه للدراسات والنشر، 1987م.
6. ‌ابن‌فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغه؛ چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
7. ‌ابن‌قطان، ابوالحسن؛ إحکام‌النَّظَر فی أَحکام‌النظر؛ ط1، دمشق: دار القلم، 1433ق.
8. ‌ابن‌ماجه، محمد‌بن‌یزید؛ سنن ‌ابن‌ماجه؛ ط1، بیروت: دارالجیل، 1418ق.
9. ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن‌الحسین؛ الاغانی؛ ط1، بیروت: دار احیاء التراث، 1415ق.
10. اربلی، علی؛ کشف‌الغمه؛ چ1، تبریز: بنی‌هاشمی، 1381ق.
11. اشتهاردی، علی‌پناه؛ تقریر بحث السید البروجردی؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
12. بحرانی، شیخ یوسف؛ الحدائق‌الناضره؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
13. بهبهانی، محمدباقر؛ مصابیح‌الظلام؛ چ1، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1424ق «الف».
14. بهبهانی، محمدباقر؛ الفوائدالحائریه؛ چ1، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1424ق «ب».
15. توفیق ابوعلم؛ سیدة نفیسه؛ چ1، قم: مجمع العالمی للتقریب بین المذاهب، 1424ق.
16. حکیم، سیدمحسن؛ مستسمک العروة الوثقی؛ چ1 قم: مؤسسة دارالتفسیر، 1416ق.
17. حلی، ‌ابن‌ادریس؛ السرائر؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
18. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف؛ تحریر الاحکام‌الشرعیه؛ چ1، قم: مؤسسة امام صادق7، 1420ق.
19. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف؛ منتهی‌المطلب فی تحقیق‌المذهب؛ چ1، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1412ق.
20. خواجویی، محمداسماعیل؛ الرسائل‌الفقهیه؛ چ1، قم: دارالکتاب الاسلامی، 1411ق.
21. موسوی خویی، سیدابوالقاسم؛ موسوعة الامام الخویی؛ چ1، قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی، 1418ق.
22. موسوی خویی، سیدابوالقاسم؛ معجم رجال‌الحدیث؛ [بی‌جا]: [بی‌تا]، 1372.
23. الرجراجی، علی‌بن‌سعید؛ منَاهج‌التّحصیل؛ ط1، دار ‌ابن‌حزم، 1428ق.
24. زین‌الدین عبدالرسول؛ امهات‌المعصومین:؛ ط1، بیروت؛ دار المحجه البیضا، 1430ق.
25. سبزواری، محمدباقر؛ ذخیرة‌المعاد فی شرح ‌ارشاد؛ چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1427ق.
26. السروجی، بهیجة محمدعلی؛ التطورالتاریخی لدور المرأة فی العصرالعباسی (132ـ434ق): قسم التاریخ، کلیة الآداب؛ اشراف: أ د حسان الحلاق و أ د عصام شبارو؛ بیروت: جامعة البیروت العربیه، 1437ق.
27. صافی، علی (مقرر)؛ تبیان‌الصلاة: تقریر درس آیت‌الله بروجردی؛ چ1، قم: گنج عرفان 1426ق.
28. صدوق، محمد‌بن‌علی؛ علل‌الشرائع؛ چ1، تهران: انتشارات داوری، 1385.
29. صدوق، محمد‌بن‌علی؛ کمال‌الدین وتمام‌النعمه؛ چ2، تهران: اسلامیه، 1395ق.
30. صنعانی، عبدالرزاق؛ مصنف عبدالرزاق؛ چ3، بیروت: المکتب الاسلامی، 1403ق.
31. ضبی، ابوجعفر؛ بغیة‌الملتمس فی تاریخ رجال اهل اندلس؛ قاهره: دارالکتب العربی، 1967م.
32. طوسی، محمد‌بن‌حسن؛ الاستبصار؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1390ق.
33. طوسی محمد‌بن‌حسن؛ تهذیب‌الاحکام؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق «الف».
34. طوسی، محمد‌بن‌حسن؛ الخلاف؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق «ب».
35. عاملی، سیدمحمد؛ مدارک‌الاحکام فی شرح عبادات شرائع‌الاسلام؛ ط1، بیروت: مؤسسة آل‌البیت:، 1411ق.
36. عاملی، سیدجواد؛ مفتاح‌الکرامه؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
37. عسقلانی، ‌ابن‌حجر؛ لسان‌المیزان؛ ط1، بیروت: دار البشائر، 2002م.
38. غروی نائینی، نهله؛ «مادران ائمه:»، فصلنامة بانوان شیعه، س4، ش12، تابستان 1386، ص7-54.
39. فاضل لنکرانی، محمد؛ تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله - الصلاة؛ چ1، قم: مؤلف، 1408ق.
40. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد؛ کتاب‌العین؛ چ2، قم: نشر هجرت، 1409ق.
41. فیاض کابلی، محمداسحاق؛ تعالیق مبسوطه علی العروة‌الوثقی؛ چ1، قم: انتشارات محلاتی، [بی‌تا].
42. فیض کاشانی، ملامحسن؛ معتصم‌الشیعه؛ چ1، تهران: مدرسة عالی شهید مطهری، 1429ق.
43. قرطبی، عبدالملک‌بن‌حبیب؛ ادب‌النساء؛ بیروت: دار المغرب الاسلامی، 1412ق.
44. کرکی، علی‌بن‌حسین؛ جامع‌المقاصد فی شرح‌القواعد؛ چ2، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1414ق.
45. کلینی، محمدبن‌یعقوب؛ کافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
46. کشی، محمد‌بن‌عمر؛ رجال‌الکشی؛ چ1، مشهد: مؤسسة نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
47. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
48. مجلسی، محمدباقر؛ مرآة‌العقول فی شرح اخبار آل الرسول6؛ چ2، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1404ق.
49. المدنی، ضامن‌بن‌شدقم؛ وقعةالجمل؛ چ1، قم: نشر محمد، 1420ق.
50. مطهری، مرتضی؛ مجموعه‌آثار؛ قم: صدرا، [بی‌تا].
51. معرفت، محمدهادی؛ تفسیر و مفسران؛ چ1، قم: مؤسسة التمهید، 1379.
52. مفید، محمد‌بن‌نعمان؛ الکافئة فی ابطال توبة الخاطئه؛ چ1، قم: کنگرة شیخ مفید، 1372.
53. مفید، محمد‌بن‌نعمان؛ احکام‌النساء؛ چ1، قم: کنگرة جهانی هزارة شیخ مفید، 1413ق «الف».
54. مفید، محمد‌بن‌نعمان؛ المقنعه؛ چ1، قم: کنگرة جهانی هزارة شیخ مفید، 1413ق «ب».
55. مؤمن، محمد و عبدالله جوادی آملی؛ کتاب‌الصلاة محقق داماد؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
56. منتظری، حسینعلی؛ التعلیقة علی العروةالوثقى؛ چ1، [بی‌جا]: انتشارات تفکر، 1374.
57. میرزای قمی، ابوالقاسم؛ مناهج‌الاحکام؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1420ق
58. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام؛ ط7، بیروت: دار احیاء التراث، 1404ق.
59. همدانی، آقارضا؛ مصباح‌الفقیه؛ چ1، قم: مؤسسة الجعفریه، 1416ق.